گیاهان برای رشد به دو گروه عناصر غذایی نیاز دارند: عناصر پرمصرف مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم، و عناصر کم‌مصرف یا ریزمغذیها مانند آهن و روی. ریزمغذیها علی‌رغم نیاز اندک، نقش کلیدی در سلامت و بهره‌وری گیاهان، به‌ویژه پسته، ایفا می‌کنند. با این حال، در بسیاری از خاک‌های مناطق پسته‌کاری ایران، این عناصر به دلیل عواملی نظیر pH نامناسب و شوری از دسترس گیاه خارج می‌شوند. برای رفع این کمبودها و بهبود کمیت و کیفیت محصولات، استفاده از کود ریزمغذی ضروری است.
عناصر ریزمغذی و نقش آنها در زندگی گیاه
آهن، بور، مس، روی، منگنز، کلر و مولیبدن مواد مغذی ضروری اما کم‌نیاز برای رشد طبیعی گیاهانند. هرکدام از آنها نقش متفاوتی در رشد و نمو گیاه بازی می‌کنند. این عناصر بر عملکرد بهینه، کیفیت و میزان محصولات مختلف تأثیر می‌گذارند. مهمترین ریزمغذیها به‌ویژه برای درختان پسته و برخی نقش‌های آنها در گیاه عبارتند از:
-
منگنز (Mn)
فتوسنتز، تنفس و فعال‌سازی آنزیم‌های مختلف
-
مس (Cu)
عملکرد مناسب آنزیم‌ها و مقاومت در برابر بیماری‌ها
-
آهن (Fe)
ضروری برای تولید کلروفیل، فتوسنتز، سلامت کلی گیاه و کمک به افزایش عملکرد
-
بور (B)
بهبود گلدهی، زنده‌مانی و جوانه‌زنی گرده، توسعه میوه و تشکیل مغز، سخت شدن پوسته، کاهش درصد پوکی و ناخندانی پسته
-
روی (Zn)
ضروری برای تفکیک جوانه‌های گل، تشکیل و زنده‌مانی گرده، گرده‌افشانی موفق و تشکیل میوه، سنتز هورمون‌های گیاهی مسئول طویل‌شدن و تقسیم سلولی، فعال‌سازی آنزیم‌ها، سنتز پروتئین و افزایش تحمل تنش‌های محیطی (شوری، خشکی و…)
کمبود ریزمغذیها و ضرورت استفاده از کود میکرو برای جبران آن
کمبود عناصرکم‌مصرف در بسیاری از خاک‌های جهان و به دنبال آن، گیاهان رشدیافته در خاک‌ها دیده می‌شود. 30 درصد کل خاک‌های دنیا، از نظر آهن و 50 درصد خاک‌های غلات، از نظر روی دچار کمبود هستند. کوددهی ناکافی ریزمغذیها و تخلیه تدریجی خاک از این عناصر، کمبودهای آنها را تشدید می‌کند. همچنین عواملی مانند قلیایی بودن خاک، برخی روش‌های کشاورزی که pH خاک را تغییر می‌دهند، و کم‌آبی، دسترسی گیاهان به ریزمغذیها را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهند.
همین موضوع باعث بروز نشانه‌های کمبود ریزمغذیها در گیاه می‌شود و ضرورت استفاده از کودهای میکرو را افزایش می‌دهد. بسیاری از علائم کمبود ریزمغذیها در گیاهان مختلف مشابه است ولی بسته به نوع گیاه، تفاوت‌هایی نیز دیده می‌شود. کارشناسان و دانشمندان، علائم کمبود عناصر مختلف را مشخص کرده‌اند. در حالت کلی، کمبود ریزمغذیها می‌تواند کارآمدی سایر مواد غذایی را کاهش دهد؛ باعث از دست رفتن بیشتر نیتروژن محیط شود و بر عملکرد محصولات کشاورزی تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم بگذارد. همچنین باعث ایجاد اختلال در موارد زیر می‌شود:
- ساخت و توزیع کربوهیدرات‌ها در گیاه
- مقاومت گیاه در برابر تنش‌های زیستی و غیرزیستی
- فرآیندهای فیزیولوژیکی مرتبط با تشکیل اندام‌های مختلف از جمله گل، جوانه‌های زایشی و میوه و بذر
در بسیاری موارد، کمبود ریزمغذیها در گیاه تشخیص داده نمی‌شود زیرا ممکن است گیاه علائم کمبود آشکار را نشان ندهد. با این‌حال این مشکل، بازده محصول را کاهش می‌دهد و بر کیفیت آن و همچنین سلامت و پایداری گیاه تأثیر نامطلوب می‌گذارد.
مزایای استفاده از کود ریزمغذی
مهمترین مزایای استفاده به‌موقع و به‌اندازه از کود ریزمغذی مناسب در باغ و مزرعه، به‌ویژه در باغ پسته، عبارتند از:
- افزایش عمر باغ
- بهبود رشد و بهره‌وری درختان
- بالا بردن میزان تولید محصول
- افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌های زنده و غیرزنده
- بهبود جذب مواد مغذی و افزایش کارآمدی آنها در گیاه
- افزایش کیفیت میوه (افزایش اندازه، بهبود رنگ و طعم و ارزش غذایی آن)
انواع کود ریزمغذی از نظر ماهیت شیمیایی و منبع
رایج‌ترین فرم‌ها و منابع کودهای میکرو عبارتند از:
نمک‌های معدنی (سولفاتها)
رایج‌ترین فرم مورد استفاده کود ریزمغذی هستند. سولفات‌های روی، آهن، مس و منگنز را می‌توانید در آب حل کنید و از راه خاک یا برگ به گیاه برسانید. بورات نیز فرم معادل قابل دسترس گیاه برای بور است.
کلات
آهن، روی، مس و منگنز در پیوند با برخی ترکیبات آلی خاص (عوامل کلاته‌کننده) به ترکیباتی تبدیل می‌شوند که آنها را فرم کلاته عنصر می‌نامند. ریزمغذیهای کلاته‌شده، به‌شکل محلول خاکی یا برگی قابل استفاده‌اند. این فرم، جذب ریزمغذیها را توسط گیاه تسهیل می‌کند. البته، میزان دسترسی گیاهان به انواع کود کلات متفاوت است. با این‌حال، واکنش آنها با مواد معدنی خاک کند است. بنابراین، می‌توانند برای مدت زمان طولانی‌تری به صورت قابل‌دسترس برای گیاه باقی بمانند. ماندگاری بیشتر و کارایی بالاترشان دلیل گرانی آنها نسبت به سولفاتها و اکسیدها است.
کود حیوانی
این کود می‌تواند منبع عناصری مانند مس و روی باشد، به‌ویژه که این مواد معمولاً به جیره‌های غذایی حیوانات اضافه می‌شوند.
اکسیدها
از پیوند آهن، روی، مس و منگنز با اکسیژن، فرم اکسیدی این ریزمغذیها پدید می‌آید. آنها در آب نامحلولند و به این شکل قابل دسترس گیاه نیستند. پس برای جذب باید به فرم قابل دسترس گیاه تبدیل شوند. کربنات‌ها، نیترات‌ها و مخلوط‌هایی با اشکال عنصری و همچنین آرد استخوان از دیگر شکل‌های کود میکرو هستند که به‌ندرت استفاده می‌شوند.
روش‌های استفاده از کودهای ریزمغذی
وضعیت ریزمغذیهای باغ با انجام آزمایش خاک (منطقه ریشه فعال) و تجزیه برگ (جمع‌آوری‌شده در اواسط بهار یا اوایل تابستان) و گاهی در کنارشان، تجزیه میوه تعیین می‌شود. در صورت کمبود، می‌توانید کوددهی را بسته به نوع عنصر، نیاز گیاه و توصیه کارشناس کشاورزی به شیوه‌های کاربرد خاکی (گرانول یا مایع)، محلول‌پاشی برگی و کودآبیاری (حل‌کردن در آب آبیاری) استفاده کنید.
بهترین زمان استفاده از ریزمغذیها
زمان مصرف کود میکرو به نقش عناصر مورد نظر در زندگی گیاه، میزان نیاز گیاه به آنها و مرحله رشدی گیاه بستگی دارد. به‌عنوان مثال، کاربرد بور و روی در اوایل بهار، برای حمایت از توسعه گل و میوه و در اواخر تابستان، برای بهبود تمایز جوانه‌های زایشی سال آینده مفید است. اسپری برگی آهن، منگنز و مس نیز، در نیمه‌های بهار به رفع کمبودها و تقویت رشد گیاه کمک می‌کند.
سخن پایانی
در کنار عناصر پرمصرف مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم، گوگرد و … گیاهان برای رشد و عملکرد بهتر به آهن، روی، بور، مس و منگنز و … نیاز دارند. این عناصر را می‌توان در قالب کود میکرو به گیاهان رساند و میزان و کیفیت محصول و همچنین سلامت و مقاومت گیاه در برابر تنش‌های مختلف را از این طریق کم کرد.
هنگام استفاده از این کودها به موارد مهم زیر توجه نمایید:
- میزان کیفیت و آب آبیاری
- شرایط محیطی مانند دما، رطوبت، باد، بارندگی و …
- سن، نوع، مرحله رشدی گیاه و میزان نیاز آن به کود
- ساختار خاک و کیفیت آن (pH، شوری، آهکی بودن یا نبودن، سطح مواد مغذی آن و …)
فراموش نکنید، برای تنظیم برنامه کوددهی یا جبران کمبود ریزمغذیها با مشاوران کشاورزی صحبت کنید. آنها با بررسی شرایط باغتان، فرمولاسیون، میزان، شیوه و زمان مناسب کاربرد کود میکرو را به شما خواهند گفت.
منابع:
