به مجموعه کارهایی که باعث بهبود شرایط بیولوژیکی، فیزیکی، شیمیایی و نیز بهبود ساختار خاک می‌شود، اصطلاحاً اصلاح خاک می‌گویند. خاک سنگین درصد رس بالایی دارد. به همین دلیل نفوذ آب‌وهوا به آن به‌سختی صورت می‌پذیرد. افزون بر این، ریشه گیاه در این نوع خاک نیز به سادگی گسترش نمی‌یابد. از این‌رو، اصلاح آن در بسیاری از موارد و برای کشت گیاهان مختلف ضروری است.
اما چگونه می‌توانیم با اصلاح خاکهای سنگین به بهره‌وری بهتر و افزایش کیفیت زمین خود کمک کنیم؟ ما در این مقاله می‌کوشیم تا شما را هرچه بهتر و بیشتر با این نوع خاک آشنا کنیم و روش‌های کاربردی و مفیدی را نیز برای اصلاح آن پیشنهاد دهیم. پس تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
مشخصات و کاربرد خاک سنگین
برای شناخت خاک نخستین گام بررسی ساختمان و اندازه تخلخل آن است. خاک سنگین همان‌گونه که پیش‌تر گفتیم از درصد بالایی رس ساخته شده است. رس ذرات بسیار ریز و چسبنده‌ای دارد. ذرات این نوع خاک کنار هم قرار گرفته و فضای خالی کمی پدید می‌آورند. از این‌رو، در مقایسه با خاکهای سبک، خاکهای سنگین از تخلخل کمتری برخوردارند. پس در حفظ آب بهتر عمل می‌کنند. این نکته از دلایل مهم استفاده از خاک سنگین در باغداری و کشاورزی است.
چیستی خاک سنگین
خاک‌ها در ساده‌ترین دسته‌بندی به دو گونه سبک و سنگین تقسیم می‌شوند. هرچه میزان رس خاک کمتر باشد، آن خاک سبک‌تر است. بنابراین اصطلاح خاک سنگین برای توضیح خاکی با بافت رسی به‌کار می‌رود. جالب است بدانید خاک سنگین چگالی بالایی داشته و شامل بیش از 50 درصد رس است. این نوع خاک از مواد آلی بی‌بهره است و کشاورزان و باغداران باید برای افزایش مواد آلی خاک زمین خود، از انواع کمپوست استفاده کنند.
نحوه تشخیص خاک سنگین
لمس خاک یکی از ساده‌ترین راه‌های تشخیص نوع آن است. مثلاً خاکهای سیلتی بسیار نرم هستند، خاک شنی باعث ناراحتی دست می‌شود، ولی خاک رسی چسبناک و دارای تراکم بالاست. بنابراین اگر پس از آبیاری زمین خاک آن به کفشتان می‌چسبد، یا زمین‌تان گل‌آلود می‌گردد و کلوخ‌های درشتی قابل مشاهده است، احتمالاً زمین شما دارای خاک سنگین است.
مزایای خاک سنگین
خاک سنگین دارای مزیت‌های کاربردی در کشاورزی است. مهم‌ترین مزیت این نوع خاک، دارا بودن ظرفیت بالای آن در نگهداری آب و مواد مغذی است. درست همانند یک اسفنج، ذرات ریز رس، رطوبت و انواع کود محلول را برای مدت زمانی طولانی در خود نگاه می‌دارند. افزون بر این، خاک سنگین با داشتن تراکم بالای مواد معدنی و بافت متراکم، مواد مغذی را نیز به‌خوبی در خود نگه می‌دارد که برای رشد بهتر گیاهان بسیار مفید است.
معایب خاک سنگین
وجود خاک سنگین در باغ و زمین کشاورزی خالی از عیب نیست و معایبی با خود به همراه دارد که در این بخش به آن می‌پردازیم. این معایب عبارتند از:
- چسبناکی و تراکم بالای خاک سنگین پس از آبیاری باعث دشواری زیاد شخم می‌شود.
- این خاک با جذب کند گرما در فصل بهار، می‌تواند به برخی از گیاهان و درختان آسیب بزند.
- ظرفیت نگهداری بسیار بالای آب در این نوع خاک گاهی سبب بیماری و یا پوسیدگی ریشه گیاه و درخت می‌گردد.
- ریشه‌ها در خاک سنگین با مقادیر رس زیاد به دشواری می‌توانند اکسیژن جذب کنند، بنابراین امکان خفگی آنها وجود دارد.
- ریشه‌های گیاهان و درختان در این خاک نمی‌توانند مواد مغذی را به سادگی از خاک دریافت کنند. بنابراین به‌سختی رشد می‌کنند.
ویژگی‌های خاک سنگین
خاک سنگین از ویژگی‌هایی خاص مانند دارا بودن میزان رس بالا برخوردار است. زمانی که خاک سنگین را مرطوب می‌کنید، حالتی چسبناک و خمیری به خود می‌گیرد. بنابراین می‌توانید به‌سادگی آن را به شکل‌های گوناگونی درآورید. ولی همین خاک، پس از خشک شدن، بسیار سفت و متراکم می‌شود. حتی ممکن است ترک بخورد. این تراکم بالا، اصلی‌ترین ویژگی و وجه تمایز خاک سنگین است. همچنین ظرفیت نگهداری آب در این نوع خاک‌ها در قیاس با خاک سبک بسیار بیشتر است. به همین دلیل، از خاکهای سنگین برای کشاورزی و باغداری بیشتر بهره می‌گیرند. ناگفته نماند به همین دلایل، آب‌شویی در این نوع خاک کاهش می‌یابد، و رطوبت و آب به‌خوبی در خاک حفظ می‌گردد.
اصلاح خاکهای سنگین
خاک از مواد معدنی و آلی تشکیل شده است که تأثیر فراوانی روی رشد و کیفیت پرورش گیاه دارد. با وجود این گاهی لازم است دست به تغییراتی در بافت خاک بزنیم. این تغییرات در خاکهای سنگین، سبک و دارای مقادیر متفاوت ماده آلی معمولا رایج است. کاستن از شوری خاک، بهبود جذب آب و عناصر غذایی مفید توسط ریشه گیاه، جلوگیری از سفتی خاک و نهایتاً در یک کلام افزایش بهره‌وری و بهبود حاصلخیزی هدف اصلاح خاکهای سنگین است.
زمانی که خاک زمین یا باغ شما دارای درصد زیادی از رس باشد، باید خاک را اصلاح کنید. زیرا چسبندگی ذرات به یکدیگر و نداشتن خلل و فرج بزرگترین مشکلی است که خاک سنگین برای کشاورزی ایجاد می‌کند. بنابراین با اصلاح خاکهای سنگین نه تنها به رفع عیب‌های خاک سنگین می‌پردازیم، بلکه ظرفیت نگهداری آب خاک را نیز افزایش می‌دهیم. برای سبک کردن خاک می‌توان اقدامات زیادی انجام داد که مهم‌ترین و کاربردی‌ترین آنها عبارتند از:
-
برداشتن قشر رس
با تهیه یک پروفیل خاک می‌توانید لایه‌های آن را از نظر سفتی ارزیابی کنید. در بیشتر اوقات، لایه‌های رویی خاک از بافت سفت و رسی برخوردار است. پس اگر فهمیدید بافت زیرین خاک سبک‌تر است، حتماً لایه رویی آن را که سنگین، سفت و رسی است، بردارید. به این ترتیب، افزون بر اینکه با کمک این کار آب سریع‌تر به خاک زمین یا باغ شما نفوذ خواهد کرد، مشکل هدر رفت آب و نیز ماندگاری آن در خاک را نیز نخواهید داشت.
-
افزودن کود دامی پوسیده
با افزودن کود دامی پوسیده از چسبندگی ذرات به یکدیگر می‌کاهید. زیرا کود بین ذرات قرار گرفته و نمی‌گذارد تا آنها به یکدیگر بچسبند. از این‌رو، خاک دیگر از نظر تهیه مطلوب دچار مشکل نخواهد بود. ناگفته نماند با اجتناب از چسبندگی ذرات خاک به یکدیگر، سله بستن و پاره شدن ریشه درختان نیز رخ نخواهد داد. همچنین با افزودن کود دامی مسئله سرعت نفوذ آب در لایه‌های خاک نیز حل می‌شود. از سوی دیگر، ذرات کود دامی گنجایش زیادی در حفظ آب در خودشان دارند، و می‌توانند به افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک کمک کنند. از این‌رو، شما می‌توانید بی‌آن‌که درختان گرفتار تشنگی و یا تنش آبی در فواصل آبیاری شوند، آنها را در فاصله‌های طولانی‌تری آبیاری کنید.
-
کود سبز
اگر بافت خاک خیلی سفت و سنگین نباشد، می‌توانید از کود سبز برای سبکی بیشتر خاک با کاشت گیاهان علوفه‌ای کمک بگیرید. هرچند پوسیدن کود سبز زمان‌بر است، از این‌رو توصیه می‌شود همراه با آن قدری اوره را نیز با خاک مخلوط کنید.
-
افزایش عناصر غذایی مفید در خاک
معمولاً خاکهای با بافت سنگین دچار کمبود فسفر، ازت، پتاسیم، کلسیم، گوگرد کشاورزی و منیزیم هستند. از این‌رو، با بهره‌گیری از کودهای غنی از این مواد مفید، افزون بر تأمین مواد مغذی مورد نیاز درختان، می‌توانید از سنگینی خاک خود نیز بکاهید.
-
استفاده از دیگر مواد آلی
برای کاهش سنگینی و سفتی خاک، نخستین کار افزودن مقادیری کمپوست به خاک است. لازم به ذکر است، کمپوست افزون بر اینکه سرشار از مواد آلی مورد نیاز خاک است، به رشد بهتر محصولات کمک زیادی می‌کند. با وجود این باید دقت کنید که کمپوست‌ها با کیفیت بالا و از آلودگی عاری باشند. در غیر این صورت، کمپوست آلوده می‌تواند هنگام کاشت نهال‌ها باعث بیماری آنها شود.
-
کاهش شوری خاک
به دلیل تبخیر بالای آب در لایه‌های بالایی خاک سنگین، این نوع خاک معمولاً شوری بالاتری دارند. با افزودن مواد آلی مانند کمپوست‌ها، شما می‌توانید تا حد مطلوبی از شوری خاک بکاهید. با وجود این، پیش از کاشت نهال بهتر است با انجام آزمایش EC سطح شوری را تشخیص داده و اگر لازم بود، با کودهای گوگردی یا مواد شیمیایی مناسب، به‌شکلی چشمگیر از شوری خاک بکاهید تا به حد مناسب برسد.
-
خاک‌ورزی
شخم‌زنی و خاک‌ورزی لایه‌های سنگین خاک را می‌شکند. از این‌رو، مواد آلی که به خاک افزوده‌اید، در جای درست خود قرار خواهند گرفت. پس با انجام این کار خاک با سرعت بیشتری سبک می‌شود.
سخن آخر
خاک سنگین یکی از پرکاربردترین انواع خاک برای فعالیت‌های کشاورزی و باغداری است. از مهم‌ترین نکاتی که کشاورزان و باغداران باید به آن توجه کنند شناخت خاک است. زیرا نوع خاک در بلند مدت، و به صورت غیرمستقیم، تأثیری غیر‌قابل انکار بر کیفیت و پرورش گیاهان و درختان دارد. آگاهی از نوع خاک می‌تواند تأثیرات بسیار خوبی روی کاشت، و برداشت محصولات داشته باشد.
با توجه به معایب و مزایای خاک سنگین، باغداران و کشاورزان باید با بهره‌گیری از آزمایش‌ها و نیز مشاوره با متخصصان باتجربه نسبت به اصلاح و بهبود خاک زمین خود بکوشند. همچنین در خاکی که سنگین بوده است و شما آن را اصلاح کرده‌اید، بهتر است درختانی بکارید که با توجه به سنگینی نسبی خاک از مقاومت خوبی برخوردار باشند. در پایان امیدواریم مقاله اصلاح خاکهای سنگین مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
