کرم خراط که به پروانه فری نیز مشهور است یکی از آفت‌های چوبخوار است که در برخی از نواحی آن را به دلیل خسارت بالایش حشره قاتل می‌نامند. در حقیقت، این آفت با ایجاد شکاف طولی یا دالان‌های بزرگ در امتداد شاخه‌های اصلی و تنه درخت، سبب پوکی شاخه‌ها و ضعف شدید درخت می‌گردد. شایان گفت است بیشتر درختان میوه مانند سیب، زالزالک، گلابی، به و گردو در معرض هجوم این آفت قرار دارند.
پس از حمله کرم خراط به درخت، حشرات دیگری مانند سوسک چوبخوار نیز به درخت حمله کرده و باعث مرگ میوه و درخت آسیب‌دیده شوند. بنابراین با توجه به خسارت نسبتاً بالای این آفت و نیز برای مبارزه و جلوگیری از افزایش شمار این حشرات، تا پایان این مقاله همراه ما باشید تا از نشانه‌ها، چرخه زیستی و روشهای نابودی آنها آگاه شوید.
علائم وجود کرم خراط
از نشانه‌های فعالیت کرم خراط درون درخت، پر شدن سوراخ‌های ایجاد شده توسط لاروها با فضولات‌شان است. گاهی نیز در مراحل آغازین خسارت آفت، خروج شیره درخت از سوراخ‌ها می‌تواند نشانه‌ای از حضور کرم خراط باشد. خشکیدن سرشاخه‌های درخت پس از اینکه آفت به آنها حمله کرد معمول است و برگ‌ها نیز تا زمستان به همان شکل سبز خشک بر درختان باقی می‌مانند.
باید توجه داشت منبع اصلی خوراک لاروها، تنه و شاخه درخت است. لاروها پس از خوردن شاخه و تنه درخت، با ترشح فضولات نارنجی رنگ که کوچک و گلوله‌ای شکل هستند، پس از خروج در پای درختان آلوده گرد‌آوری می‌شوند. دیدن این فضولات همراه با مشاهده توده‌های تراشه‌های چوب که از سوراخ روی تنه و سرشاخه بیرون زده، از نشانه‌های آفت‌زدگی درخت توسط کرم خراط است. همچنین لاروها، با رشد بیشتر از شاخه‌های نازک به سمت شاخه‌های ضخیم‌تر رفته و اگر از رشدشان جلوگیری نشود، سرانجام از تنه درخت تغذیه و موجب نابودی درخت می‌شوند.
ناگفته نماند جابه‌جایی لاروها به وسیله تارهای بسیار کوچکی صورت می‌پذیرد که با کمک غدد دهانی خود ساخته‌اند. این تارها نیز نشانه دیگری از آلودگی درخت هستند. لاروها برای رشد کامل نیاز به دو یا سه بار جابه‌جایی دارند که با جنبش آنها کانال‌هایی مستقیم در درون چوب درخت آلوده ساخته می‌شود که طول آنها نزدیک به 30 تا 40 سانتیمتر است و گاهی حتی ممکن است تا یک متر نیز برسد.
با توجه به آنچه گفتیم می‌توان نشانه‌های دقیق آفت را چنین برشمرد:
- سوراخ‌های فراوان روی درخت
- مشاهده ترشحات نباتی رنگ درخت
- مشاهده فضولات نارنجی رنگ
- مشاهده تراشه‌های چوب
- ضعف و خشکی شاخه‌ها
- سفید شدن برگ‌ها و پژمردن جوانه‌ها
شکل ظاهری و چرخه زندگی کرم خراط
چرخه زندگی پروانه فری 4 مرحله اصلی دارد: تخم، کرم یا لارو، شفیره و سرانجام حشره کامل یا پروانه.
-
تخم
هر حشره ماده می‌تواند بین 400 تا 1000 تخم بگذارد که تقریباً پس از دو هفته لاروها از تخم بیرون می‌آیند. تخم کرم خراط به شکل بیضی است. رنگ تخم‌ها سفید متمایل به زرد یا قهوه‌ای متمایل به قرمز یا عنابی روشن است که در روزهای آخر به رنگ خاکستری درمی‌آیند.
-
لارو
زمانی که کرم یا لارو از تخم بیرون می‌آید رنگ روشنی دارد و بدون نقاط تیره است. ولی زمانی که لارو کامل شد، شماری نقاط تیره در سینه و شکم زرد رنگش به چشم می‌آید. لاروها پس از مدتی که از خوراکشان گذشت تبدیل به شفیره می شوند. هرچند برخی لاروهای کوچکتر تا یک سال (تا بهار سال آینده) در تنه درختان و سرشاخه ها باقی مانده و آنگاه به صورت شفیره در می‌آیند.
-
شفیره
لارو پس از تکمیل فرآیند رشدش و خوراک مناسب، درون دالان و نزدیک به سوراخ خروجی، به شکل شفیره درمی‌آید. گاهی نیز از سوراخ خروجی به صورت بدن شفیره بیرون می‌آید.
-
حشره کامل
حشره کامل در این گونه به شکلی تدریجی و از روزهای آغازین خرداد تا میانه شهریور ظاهر می‌شود. طول بدن این حشرات نزدیک به 3 تا 4 سانتیمتر و عرض بدن با بال باز نزدیک به 4 تا 5 سانتیمتر می‌باشد. شاخک آن نخی شکل است و رنگ سینه حشره سفید مخملی است. همچنین 6 لکه آبی در دو ردیف جداگانه در طول بدنش خودنمایی می‌کنند. بال‌های حشره نیز سفید همراه با لکه‌های آبی است که البته خال‌های بال جلو پررنگ‌تر از بال‌های عقبی هستند. ناگفته نماند حرات ماده شکم سنگین و بزرگی دارند و در بیشتر مواقع نمی‌توانند پرواز کنند. ولی نرها سبک بوده و افزون بر پرواز، بیشتر شب‌ها دور چراغ یا نور می‌چرخند.
عمر کرم خراط
با توجه به وضعیت آب و هوایی ایران، پروانه فری یا همان کرم خراط هر دو سال یک نسل دارد. این آفت بیشتر درون شاخه و تنه درختان زمستان‌گذرانی می‌کند. لاروهایی که مراحل پرورش خود را به طور کامل می‌گذرانند، در میانه بهار به شفیره بدل می‌شوند و سپس پس از گذراندن دوره شفیره‌ای در اواخر فصل بهار به حشره بالغ تبدیل می‌شوند. پس از جفتگیری نیز ماده‌ها اقدام به تخمگذاری دست‌جمعی می‌کنند.
راه‌های مبارزه با کرم خراط
برای مبارزه با آفت کرم خراط چند راه مؤثر وجود دارد. این راه‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- هرس شاخه‌ها و سرشاخه‌های آلوده: از راهکارهای کاربردی و اصلی در کنترل این آفت هرس شاخه‌ها و سرشاخه‌های آلوده است. زیرا بیشتر لاروها خوراک خود را از سرشاخه‌های نازک شروع می‌کند که با اندکی حوصله در همان آغاز کار میتوانید این سرشاخه‌ها را شناسایی و هرس کنید.
در محل ورود لارو در این سرشاخه‌ها، گردآمدن فضولات قهوه‌ای تیره به‌خوبی مشخص است. بنابراین سرشاخه تقریباً به حالت نیمه پژمرده درمی‌آید. فراموش نکنید شاخه‌ها با آلودگی بالا و سرشاخه‌های خشک را نیز باید هرس کرده و بسوزانید. - شخم خاک و بیل‌زنی در بخش سایه‌انداز درخت
- سمپاشی: سمپاشی علیه این آفت باید با حساسیت زیادی انجام شود و باید از مشورت مشاوران کشاورزی سود برد؛ زیرا سمپاشی بی‌رویه و غیراصولی به افزایش جمعیت آفت خواهد انجامید.
- آبیاری منظم با توجه به بافت خاک
- استفاده از مفتول برای نابودی لاروهایی که در تنه درخت قرار دارند. بهار برای این کار بهترین زمان ممکن است.
- تقویت خاک ریشه: با بهره‌گیری از کودهای آلی و شیمیایی در زمان‌های مخصوص می‌توان مقاومت درخت در برابر این آفت را افزایش داد.
- بهره‌گیری از تله‌های نوری یا تله‌های فرمونی: این روش برای شکار انبوه آفت در مرحله‌ای که حشره تبدیل به آفت کامل شده است کاربرد دارد. با کمک فرمون در تله فرمونی حشره نر را به دام می‌اندازد. همچنین با کمک از تله‌های نوری نیز میتوانید پروانه‌های آفت را شکار کرد و در روند جفتگیری آفت اختلال ایجاد نمود. حشرات به دام افتاده در تله با توجه به شکل خاص و تیغه‌های تعبیه شده در آن، در اثر برخورد با تیغه‌ها در قیف می‌افتند و سرانجام با سقوط در بطری شیشه‌ای در انتهای قیف شکار می‌شوند. (در عمل بیش از ۹۰ درصد پروانه های شکار شده توسط تله های نوری جنس نر هستند.)
- کنترل بیولوژیک: کرم خراط نیز دشمنانی طبیعی دارد. مورچه‌ها تخم‌های آفت را می‌خورند. همچنین لاروهای سن پایین توسط برخی شکارچیان مانند سن شکاری Orius nigerwolff (Hem:Anthochoridae) خورده می‌شوند. پروانه فری بالغ نیز شکار جیرجیرک بزرگ بوته‌ای سبز است. برخی پرندگان مانند دارکوب نیز در شکار لاروهای سن بالای آفت در چوب درختان نقش مهمی دارند.
تله فرمونی برای کرم خراط
یکی از بهترین روش‌ها برای مبارزه با کرم خراط استفاده از تله فرمونی است. برای مثال کشور اسپانیا این روش را بهترین روش کنترل این آفت برمی‌شمارد. همچنین در کشور پرتغال نتایج پژوهش‌هایی نشانگر آن است که بهره‌گیری از تله فرمونی تا 98 درصد از آلودگی‌های آفت کاسته است. در این شیوه آفت‌زدایی، براساس ایجاد اختلال در نسبت جنسی کرم از راه شکار جنس نر صورت می‌پذیرد. با اشباع فضای باغ از فرمون جنسی حشره ماده، نرها به سادگی شکار می‌شوند. شما میتوانید با 12 تا 16 تله مثلث (دلتا) یا ذوزنقه این کار را انجام دهید.
فرمون سنتز شده درون کپسول در تله گنجانده شده است که افزون بر ردیابی، سبب جلب توجه جنس نر و کاهش نرها می‌شود. همین مسئله در روند جفتگیری حشره ایجاد اختلال می‌کند. ناگفته نماند تله ذوزنقه نسبت به تله دلتا مؤثرتر ارزیابی شده است. زیرا سطح چسبندگی‌اش دو برابر بیشتر است. همچنین با توجه به بزرگی جثه پروانه فری، تله ذوزنقه با داشتن سطح مقطع بزرگتر (دست‌کم 140 سانتیمتر)، روش مؤثرتری است.
پیش از جایگذاری تله باید برگ‌های اطراف دهانه آن را پاکسازی نمود و با حداقل 5/1 متر فاصله از درخت و در ارتفاع کمتر از 3 متر نصب گردد تا نتیجه مطلوب حاصل شود. همچنین شایان ذکر است این فرآیند باید سه سال به شکل پیوسته انجام شود. در نواحی پر باران نیز بهتر است از دستگاه‌های رها کننده تدریجی بهره گرفته شود. همچنین باید فرمون‌ها را (هنگام انبارداری) در دمای کمتر از 10 درجه سانتی‌گراد نگهداری کرد تا خراب نشوند.
بهترین سم برای کرم خراط
یکی از سم‌های کاربردی برای مبارزه با آفت کرم خراط برای صد لیتر به روش زیر به‌دست می‌آید:
- آوانت پنجاه سی سی + فن والریت 200 سی سی
- آوانت پنجاه سی سی + سایپرمترین 50 سی سی
- فن والریت 200 سی سی+ سایپرمترین 50 سی سی
-
استفاده از کنفیدور
برای آبیاری درختان از کنفیدور میتوانید بهره ببرید. کنفیدور می‌تواند کرم‌های خراط داخل تنه درخت را نابود کند. به باور کارشناسان این روش تا 80 درصد مؤثر است. 15 تا 50 سی‌سی کنفیدور می‌تواند به نابودی آفت درون تنه درخت کمک شایانی کند. اگر درختان‌تان را به شکل قرق آبیاری می‌کنید باید با کمک یک مخزن، آب و سم را با هم بیامیزید و درختان را آبیاری کنید. اگر هم استخر دارید میتوانید سم را در آب استخر حل کنید.
-
پر کردن حفره‌ها
استفاده از خمیر سموم برای پر کردن حفره‌ها که از ترکیب پودر مل نقاشی ساختمان با سم کلرپریفوس متیل ۴۰% EC به نسبت ۲۰ ـ ۱۵٪ و روغن ولک تشکیل شده است، برای پر کردن سوراخ‌های ایجاد شده توسط کرم خراط در اردیبهشت ماه و پیش از بیرون آمدن حشرات کامل از درخت و یا ماه مهر پیش از آغاز سرما و سستی فعالیت لاروها، نقش پررنگی در مبارزه با آفت پروانه فری دارد. اگر درختان باغ شما زیاد نیست، روش پر کردن حفره‌ها کارایی بالایی دارد.
پروانه فری با سوراخ کردن درخت وارد تنه آن می‌شود. پر کردن حفره‌ها گرچه کمی زمان بر است، ولی سبب اختلال در فرایند تخمگذاری حشره می‌شود. در آغاز یک سیم کلاج یا مفتول برمی‌دارید و برای نابودی کرم خراط درون حفره‌های ایجاد شده می‌کنید. سپس با استفاده از ترکیب تدخینی آنتی‌تارلو یا زئوزران یا خمیر سموم حفره‌ها را بپوشانید.
افزون بر این شما میتوانید سمومی تدخینی با بوی قوی مانند استامی پراید، دورسبان، زئوزالان و … در دالان‌ها تزریق نمایید و سپس پنبه آغشته به سم را درون حفره کرده و خروجی آن را با چسب باغبانی و یا گل مسدود کنید.
زمان سمپاشی کرم خراط
با توجه به هزینه بالا، اثرات نامطلوب محیط زیستی و دوره خروج تدریجی حشره کامل، دشوار است بتوان با تمامی حشرات در دوره لاروی مبارزه کرد. ولی می‌توانیم از با استفاده از تله‌ها، به دور از مصرف بی‌رویه سم‌های شیمیایی، 1 تا 2 بار در سال، از سمپاشی برای آفت‌زدایی بهره‌مند شویم. سمپاشی مناسب به روش صحیح از اصول اساسی کشاورزی به شمار می‌رود.
با انجام به موقع و درست سمپاشی می‌توان از پیامد خوب آن بهره‌مند شد. بهترین ماه برای سمپاشی علیه آفت کرم خراط در فصل بهار و خرداد ماه است. فرایند سمپاشی علیه آفت 3 مرحله‌ای بوده و پس از مرحله اول که طی بازه زمانی 15 تا 30 خرداد انجام می‌گیرد، هر 15 روز یکبار مراحل بعدی انجام می‌شود تا 3 مرحله سمپاشی به پایان برسد. استفاده از سمپاش فرغونی یا زنبه‌ای با قدرت بالایی که دارند افزون بر اینکه تمام درخت را پوشش می‌دهند، بر کارایی و تأثیر سمپاشی نیز می‌افزایند.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی و روشهای مبارزه با آفت کرم خراط یا پروانه چوبخوار فری پرداختیم. این آفت بسیار سریع رشد می‌کند و می‌تواند خسارت‌های گسترده‌ای را در باغ ایجاد کند. از این رو، باید برای پیشگیری از بروز آفت و نیز مبارزه اصولی با آن دست به اقداماتی کاربردی بزنید تا از درختان باغ خود به‌خوبی محافظت کنید. شایان گفت است بهتر است سمپاشی زیر نظر مشاور و کارشناس دفع آفات انجام شود تا بهترین نتیجه حاصل شود.
