شب‌پره خرنوب یا کرم گلوگاه مهمترین آفت باغ‌های انار ایران است که می‌تواند به درختان دیگر مانند پسته، خرما، مرکبات و.. نیز حمله کند. شیوه فعالیت و چرخه زندگی این آفت، مبارزه با آن را بسیار دشوار می‌کند. در مورد محصول صادراتی و ارزشمند پسته، این حشره هم آفت باغی است و هم آفت انباری؛ و مبارزه با آن اهمیت فراوانی دارد.
آفت شب‌پره خرنوب
شب‌پره خرنوب از آفات مهم محصولاتی مانند پسته، گردو، بادام و… به‌شمار می‌رود. میزبان اصلی ایـن آفت چند میزبانه، گیاه مدیترانه‌ای خرنوب (carob) است. به همین دلیل آن را به‌نام شب‌پره خرنوب نیز می‌شناسند. در ایران، این شب‌پره از مهمترین آفات انار است و به کرم گلوگاه انار شهرت دارد. ولی به پسته و دیگر محصولات هم آسیب می‌زند.
در خارج از کشور نیز افزون بر اینها به درختان زیتون، مرکبات، خرما، انجیر، سیب، برخی میوه‌های مناطق سردسیری و… حمله می‌کند. هجوم آن به گیاه میزبان از زمان تشکیل میوه آغاز می‌شود و خسارت تا برداشت محصول و در مواردی مانند پسته، حتی تا درون انبار ادامه می‌یابد. به همین دلیل آفتی جدی و سرسخت است که می‌تواند به محصول و درآمد باغداران آسیب‌های جبران‌ناپذیری بزند.
زیست‌شناسی و چرخه زندگی شب‌پره خرنوب پسته
در باغ پسته، حشرات کامل این آفت از اواخر تیر (همزمان با تشکیل مغز میوه و ظهور پسته‌های زودخندان) آغاز به فعالیت می‌کند. آنها در شکاف‌های پوست و میوه و از همه مهمتر، زیر پوست سخت یا روی مغز پسته نارس زودخندان تخمگذاری می‌کنند. خسارت اصلی در باغ مربوط به لاروهای تغذیه‌کننده از میوه در حال رشد است.
جمعیت و خسارت آفت با رسیدن و خندانی میوه (شهریور و مهر) افزایش می‌یابد و هنگام برداشت به بالاترین میزان خود می‌رسد. پس از برداشت محصول نیز، لاروهای آفت شب‌پره خرنوب پسته همراه محصول به انبار منتقل می‌شوند و در آنجا از مغز پسته تغذیه می‌کنند. لاروهای سنین مختلف باقیمانده در باغ، درون پسته‌های روی درخت یا میوه‌های پای آن زمستان‌گذرانی می‌کنند.
شناسایی آفت
آفت شب‌پره خرنوب ۴ تا ۵ نسل در سال دارد. حشرات بالغ تنها ۱۰-۵ روز زنده می‌مانند. در این مدت، حشرات ماده در ساعات پایانی روشنایی شروع به فعالیت می‌کنند و میزبان حشرات نر می‌شوند. هر حشره ماده بالغ در زندگی خود می‌تواند حدود ۲۰۰ تخم بگذارد. تعداد آنها در هر بار تخم‌ریزی، ۲۵-۲۰ عدد است.
تخم‌ها بیضی شکل و به رنگ زرد کم‌رنگند و حشره، آنها را در درز و ترک‌های میوه پسته، دیگر میوه‌های در حال تشکیل و تاج (گلوگاه) انار می‌گذارد. طول تخم‌ها ۰/۷۵ میلی‌متر است و رنگشان به‌تدریج متمایل به صورتی یا نارنجی می‌شود. پس از حدود ۱۰ روز، لاروها از تخم بیرون می‌آیند و شروع به تغذیه از میوه می‌کنند. طول آنها ۲۱-۱۵ میلی‌متر است و سر قهوه‌ای و بدنی کرم رنگ تا صورتی با خال‌های تیره دارند.
آنها پس از گذراندن چند مرحله رشدی، درون میوه به شفیره‌های قهوه‌ای رنگ ۱۱-۹ میلی‌متری تبدیل می‌شوند. در نهایت حشره بالغ با بال‌هایی خاکستری و سر و قفسه سینه خاکستری مایل به قهوه‌ای ظاهر می‌شود. این حشرات در قسمت میانی بال جلویی (رویی) خود یک نوار زیگزاگ و دندانه‌دار خاکستری روشن تا قهوه‌ای دارند. در قسمت عقبی بال نیز نوار مواج دیگری به رنگ قهوه‌ای دیده می‌شود. بال‌های عقبی سفید با خط‌های قهوه‌ای روشن هستند. عرض بدن این حشره با بال‌های باز در ماده‌ها ۳۰-۱۹ میلی‌متر، و در نرها ۲۲-۱۵ میلی‌متر است.
خسارت شب‌پره خرنوب پسته
با پیدایش میوه‌ها و ظهور لاروها خسارت آغاز می‌شود. آنها ضمن تغذیه از مغز میوه رسیده، فضولات خود را به بیرون از دانه می‌ریزند و دانه‌های پسته اطراف محل تغذیه را با تارهای ابریشمی به‌هم متصل می‌کنند. لاروهای این آفت همچنین می‌توانند راه نفوذ میکرواورگانیزم‌ها و آلودگی‌ها را به درون میوه باز کنند. در انبار (پاییز و زمستان) نیز بیشتر خسارت شامل فضولات لارو است.
شب‌پره خرنوب پسته زیر شکاف و ترک‌های پوست رویی و میانی پسته تخم می‌گذارد و به میوه‌هایی با پوست رویی سالم کمتر حمله می‌کند. میزان خسارت این آفت در باغ پسته با روند ترکیدگی دانه‌ها از نیمه تابستان در ارتباط است. هرچه تعداد دانه‌های نارس ترکیده و شکاف دار بیشتر باشد، فعالیت حشره و خسارت آن بیشتر است.
مبارزه با شب‌پره خرنوب پسته
به دلایلی مانند تنوع میزبان‌ها، زمان فعالیت حشره بالغ (شب‌ها)، تعداد نسل‌های زیاد در یکسال، فراوانی تعداد لاروها و همچنین محل خاص رشد و خسارت‌زایی آنها (درون میوه)، کنترل شب‌پره خرنوب دشوار است. روش‌های شیمیایی تأثیر چندانی بر کنترل جمعیت لاروها ندارند. بنابراین، پیشگیری از تخمگذاری و مختل کردن تولید نسل این آفت بهترین روش مبارزه با آن است. تلفیق این روش با دیگر روش‌ها می‌تواند سودمندتر باشد. مهمترین روش‌های مبارزه با کرم گلوگاه عبارتند از:
- کنترل زراعی و فیزیکی شامل استفاده از ارقام مقاوم، تقويت درختان، آبیاری منظم باغ، رعايت اصول کاشت، یا اجرای سیستم تک‌کشتی و پرهیز از کشت مخلوط درختان میزبان آفت، احداث نکردن باغ‌های میزبان در همسایگی یا نزدیکی یکدیگر، جمع‌آوری میوه‌های آلوده از باغ، حذف درختان کم‌ارزش‌تر باغ‌های مجاور (حذف باغ‌های انار مجاور باغ پسته) و …
- کنترل بیولوژیکی مانند رهاسازی دشمنان طبیعی به‌ويژه زنبور تريکوگراما (در مرحله پیش‌شفیرگی و هنگام غروب یا پیش از طلوع خورشید)، استفاده از تله فرمونی یا حشرات ماده بالغ به عنوان طعمه
شایان ذکر است، در پژوهش‌های گوناگون، از ترکیبات گیاهی مانند عصاره یا اسانس به‌عنوان ترکیب تدخینی علیه شب‌پره‌ها استفاده شده است. اسانس‌های اکالیپتوس و درمنه دارای سمیت قابل‌توجهی روی تخم و لارو آفت شب‌پره خرنوب هستند و جانشین مناسبی برای آفت‌كش‌های شیمیایی به‌شمار می‌روند.
سخن پایانی
شب‌پره خرنوب آفت مهم و چندمیزبانه‌ای است که در مرحله باغی و انباری به محصولاتی مانند پسته خسارت وارد می‌کند. لاروهای این آفت عامل اصلی خسارت هستند و چون درون میوه زندگی می‌کنند، مبارزه شیمیایی با آنها تقریباً غیرممکن و ناکارآمد است. جلوگیری از تولید مثل آفت و به‌کارگیری روش‌های تلفیقی راه‌های مؤثرتری برای مبارزه با آن هستند.
کنترل شرایط انبار شامل رطوبت نسبی کمتر از ۲۵ درصد، دمای کمتر از ۱۵ درجه سانتی‌گراد و ایجاد روشنایی در انبار نیز راه‌های خوبی برای جلوگیری از فعالیت مراحل مختلف رشدی این آفت هستند. برای گرفتن بهترین نتیجه، بسیار مهم است که مبارزه با این آفت به‌شکل هماهنگ و به‌صورت جمعی انجام شود. باغداران یک منطقه یا صاحبان باغ‌های نزدیک یکدیگر باید همزمان و زیر نظر یک مشاور کشاورزی دفع آفات برنامه مبارزه را اجرا کنند.
منابع:
