حاشیه خشکی یکی از مشکلات متداول در پسته‌کاری‌های ایران به‌شمار می‌رود و نماتد پسته عامل اصلی بروز آن است. این مشکل هر ساله باعث زیان‌های اقتصادی فراوانی به باغداران پسته می‌شود. برخی افراد فکر می‌کنند که نماتدها جزو حشرات‌اند ولی واقعیت این است که آنها گروهی از جانداران میکروسکوپی کرم‌مانندی هستند که بسته به گونه‌شان شکل و اندازه متفاوتی دارند و در مناطق مختلفی زندگی کرده و از منابع گوناگونی تغذیه می‌کنند.
این موجودات در انواع خاکزی و آبزی و آزاد و انگلی وجود دارند. نوع انگلی آنها به گیاهان حمله می‌کنند و در مزارع و باغ‌ها باعث مشکلات جدی می‌شوند. پسته، زیتون، مرکبات، هلو، سیب‌زمینی، گندم، یونجه، سویا، گوجه‌فرنگی، پنبه، موز و قهوه شماری از مهمترین گیاهانی هستند که نماتدهای گونه‌های مختلف می‌توانند آنها را آلوده کنند.
برخی نماتدها مانند نماتد ساقه پیاز و نماتد دانه گندم به بخش‌های هوایی گیاهان هجوم می‌برند و برخی دیگر مثل نماتدهای سیستی چغندر یا نماتد پوسیدگی مرکبات به ریشه و دیگر بخش‌های زیرزمینی گیاهان حمله می‌کنند. نماتدهای آسیب‌رسان به پسته نیز از نوع انگلی خاکزی هستند.
حاشیه خشکی ناشی از نماتد پسته در شمار مهمترین بیماری‌های گیاهی درختان پسته به‌شمار می‌رود که بر رشد درخت اثرات زیادی دارد. سرعت پخش نماتد در باغ پسته بالاست و این آفت با ایجاد غده‌های روی ریشه می‌تواند سبب نابودی، کاهش محصول و یا ضعف شدید درختان پسته شود. در این مطلب به نشانه‌های تشخیص این آفت زیان‌بار و راه‌حل‌هایی برای پیشگیری و درمان درختان می‌پردازیم. پس تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
انواع نماتدهای آسیب‌زای درختان پسته
نماتدها مانند بسیاری از آفات انواع گوناگونی دارند که انواع آسیب‌زای آن به درختان پسته شامل موارد زیر هستند:
- نماتد مولد غده ریشه (Meloidogyne spp)
- نماتد سنجاقی (Paratylenchus hamatus)
- نماتد خنجری (Xiphinema americanum)
- نماتد مولد زخم ریشه (Paratylenchus neglectus)
علائم و نشانه‌های آلودگی درختان پسته به آفت نماتد
چگونه بفهمیم درختان باغ ما به نماتد یا حاشیه خشکی آلوده شده‌اند؟ در پاسخ باید گفت نشانه‌های بخش‌های هوایی یا نشانه‌هایی که روی سطح زمین مشاهده می‌شوند، برای تشخیص آفت به تنهایی کافی نیستند. با گردآوری نمونه‌هایی از خاک و ریشه و تجزیه و تحلیل آن در آزمایشگاه می‌توان به تشخیص دقیق و قطعی رسید.
با وجود این باید افزود، نشانه‌های آلودگی به این موجودات در بسیاری از موارد شبیه به کمبود مواد غذایی است؛ هرچند علائم دیگری هم بسته به نوع نماتد بروز می‌کنند. برای مثال بعضی از آنها می‌توانند به بروز غده‌ها منجر شوند. پس اگر نشانه‌های زیر را در درختان مشاهده کردید، ممکن است باغ شما به این آفت آلوده باشد:
- کاهش محصول و باردهی درخت
- کاهش رشد درخت نسبت به حالت طبیعی
- بروز نشانه‌های کمبود عناصر غذایی در برگ درختان
- عدم جذب آب و مواد غذایی به‌وسیله ریشههای آلوده
- تغییر رنگ برگ‌‌های جوان به رنگ زرد و یا سبز روشن
- کوتاه‌تر شدن ریشههای آلوده نسبت به ریشههای سالم
- ایجاد غده در ریشه درخت (به اصطلاح کشاورزان ساچمه‌ای شدن ریشه)
- خشکی درخت یا حاشیه خشکی برگ‌ها (به دلیل ضعف و خشک شدن تدریجی درخت)
روش‌های جلوگیری از بروز نماتد پسته
آفت نماتد پسته از راه‌های گوناگونی به باغ‌ها راه می‌یابد و به سرعت گسترش پیدا می‌کند. از این‌رو، در این بخش از مقاله به علت ظهور نماتد پسته در باغات و عواملی که به رشد و انتشار این آفت می‌انجامند، اشاره کرده و توضیحاتی درباره آنها ارائه می‌کنیم تا از آلودگی باغ تا جای ممکن جلوگیری کرد.
-
انتقال نهال آلوده
ورود نهال آلوده به باغ پسته یکی از رایج‌ترین راه‌های ورود نماتد درخت پسته به باغ است. بنابراین برای جلوگیری از ورود آفت، پیش از کاشت، گزینش نهال‌های سالم و بررسی دقیق آنها از نظر صحت و سلامت، نقش پررنگی در سلامت باغ شما ایفا می‌کند.
-
استفاده از کودهای مناسب
یکی از راهکارهای جلوگیری از بروز آفت نماتد در باغ پسته استفاده از کودهای مناسب است. بنابراین باید بدانید که با مصرف کودهای حیوانی پوسیده همراه با کودهای شیمیایی نظیر سولفات پتاسیم (سولوپتاس)، اوره فسفات، سوپر فسفات، و اسید فسفریک، می‌توانید به کنترل این آفت اقدام کنید. ناگفته نماند برای رشد بهتر و تقویت بهتر و بیشتر ریشههای درختان پسته باید این کودها را به‌شکل چالکود عمیق در خاک اطراف ریشه‌ها استفاده کنید.
-
استفاده از ابزار آلات آلوده
پاکیزگی و ضدعفونی نمودن ابزارآلات کشاورزی پیش از استفاده در باغ جهت جلوگیری از ورود نماتد به باغ از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. زیرا ابزارهایی که در باغ‌های آلوده از آنها استفاده می‌گردد، به‌آسانی خاک آلوده و آفت نماتد را به دیگر باغ‌ها و زمین‌ها منتقل می‌کنند.
-
آبیاری آلوده
آبیاری باغ با آب سالم و پاکیزه برای دفع نماتد اهمیت زیادی دارد. زیرا منابع آبی آلوده از دیگر عوامل مهمی هستند که سبب انتقال این آفت به باغ‌های سالم می‌شوند.
-
بافت خاک
خاک‌های شنی و سبک برخلاف خاک‌های سنگین و رسی محیط بهتر و مناسب‌تری برای رشد و نمو نماتدها هستند. زیرا این بافت خاک از قابلیت نفوذ بهتر آب و داشتن منافذ بیشتر سود می‌برد. از این‌رو خاک‌های شنی بستر مناسبی برای گسترش این آفت به درختان پسته هستند. بنابراین شما می‌توانید با بهبود بافت خاک و اصلاح آن، به کاهش فعالیت نماتدها و افزایش سلامت درختان باغ خود کمک فراوانی کنید. همچنین با افزایش سنگینی بافت خاک، مانند افزودن خاک رس یا مواد آلی، فعالیت آفت را در خاک کاهش دهید.
-
نوع پایه و رقم پسته
یکی از عوامل مؤثر در کاهش ضرر و زیان ناشی از حاشیه خشکی ناشی از نماتد پسته، انتخاب گونه‌های پسته مقاوم‌تر به این آفت است که مشهورترین آنها عبارتند از: پسته بنه کوهی و پسته بادامی زرندی.
بهترین زمان مبارزه با نماتد پسته
گستردگی سطح ریشه در باغ‌های پسته یکی از امکانات خوب شما برای مبارزه با نماتد است. زیرا نماتد به ریشه حمله می‌برد و هر اندازه گستره ریشه بیشتر باشد، درخت آسیب کمتری خواهد دید. هرچند در صورت نبود مبارزه جدی با این آفت، تمامی ریشه درگیر عامل حاشیه خشکی شده و سرانجام نابود خواهد شد. بهترین زمان مبارزه با نماتد پسته در طول بهار تا اواخر فصل تابستان و اوایل پاییز می‌باشد. زیرا در فعالیت نماتد دو عامل کلیدی نقشی اساسی دارند: دمای محیط و میزان فعالیت ریشه درخت.
بنابراین به دلیل اینکه ریشه در فصل بهار و به‌ویژه تابستان از فعالیت بالایی برخوردار است، محل گرد آمدن آفت است. پس این زمان بهترین فرصت و زمان مناسبی برای مبارزه با نماتد است.
مبارزه با نماتد پسته
گفتیم که آفت نماتد پسته به باغ‌ها و درختان پسته آسیب زیادی می‌زند. به همین دلیل باغداران در پی راهکارهایی اساسی برای درمان درختان خود می‌باشند. در اینجا به بررسی مهمترین راهکارهای مبارزه با این آفت می‌پردازیم:
-
کودهای شیمیایی و تقویت کننده خاک
یکی از راه‌های مبارزه با نماتد درختان پسته استفاده از کودهای شیمیایی است. این کودها انواع گوناگونی دارد که یکی از بهترین انواع آن کود گوگرد مایع است. این کود افزون بر مبارزه با نماتد، سایر آفات موجود در خاک را که به ریشه درختان حمله می‌کنند نیز نابود می‌کند. ناگفته نماند کود گوگرد بهترین کود در فصل زمستان برای درختان پسته است.
-
بهبود بافت خاک
همان‌گونه که در بخش قبلی گفتیم هر چه بافت خاک سنگین‌تر باشد، به تقویت و رشد بیشتر ریشه‌ها کمک کرده و کنترل نماتد را آسان‌تر می‌کند. یکی از راه‌های بهبود بافت خاک استفاده از کود پتاس است؛ که می‌تواند مقاومت درختان پسته را در برابر آفت نماتد افزایش دهد. با وجود این، استفاده از کود پتاس به تنهایی برای درمان این آفت کافی نیست.
-
سم مخصوص برای نابودی نماتد
نماتدکش راگبی یکی از بهترین سم‌ها برای مبارزه با این آفت است. زیرا این سم وارد اندام‌های هوایی درخت پسته نمی‌شود و تأثیرش تنها محدود به ریشه درخت در خاک است. این سم با ایجاد اختلال در سیستم عصبی نماتد از راه مهار آنزیم کولین استراز، باعث درمان درخت و نابودی آفت می‌شود. با این حال فراموش نکنید پیش از سمپاشی حتماً از مشاوران کشاورزی، مشورت بگیرید.
سم مناسب برای نماتد پسته
احتمالاً شما هم شنیده‌اید که برخی باغداران از آبامکتین به عنوان بهترین سم نماتدکش پسته نام می‌برند. ولی به‌طور کلی باید به یاد داشت که سموم نماتدکش باید با احتیاط و حتماً زیر نظر کارشناسان کشاورزی مصرف شوند. زیرا استفاده از نماتدکش‌های سمی مشکلاتی را هم برای درختان پسته و هم برای مصرف‌کنندگان به همراه دارد. بسیاری از سم‌های رایج برای از بین بردن نماتد در باغ‌های پسته حالت سیستماتیک دارند و به درون گیاه نفوذ می‌کنند و از راه ریشه به همه قسمت‌های گیاه مانند شاخه‌ها و برگ و میوه نیز می‌رسند.
از سوی دیگر، این سموم اثری طولانی داشته و اثرشان تا مدت‌ها در شاخه‌ها و برگ درختان پسته باقی می‌ماند. شوربختانه برخی باغداران به دوره کارنس سموم توجه ندارند و همین باعث می‌شود محصول مسموم به دست مصرف کننده برسد که پیامدهای خطرناکی خواهد داشت.
همچنین گرانی و بهای بالای این سم‌ها از دیگر مشکلات کاربرد سم نماتدکش در باغ پسته به‌شمار می‌رود. به این ترتیب، استفاده از آنها سوای مشکلات زیست محیطی و سلامتی، مقرون‌به‌صرفه نیست.
سم آبامکتین برای نماتد پسته
برای مبارزه با آفت‌های گوناگونی که به باغ و محصولات کشاورزی خسارت وارد می‌کنند، آبامکتین ماده‌ای نیرومند در بخش کشاورزی است که از طیف گسترده‌ای از محصولات محافظت می‌کند. روش استفاده از آن منحصربه‌فرد و اثر تأخیری آن مزیت‌های چشمگیری با خود به همراه دارد. باغداران و کشاورزان از این سم همچون کنه‌کش و حشره‌کشی قوی بهره می‌برند.
در حقیقت آبامکتین می‌تواند طیف گسترده‌ای از آفت‌ها مانند مگس‌های مینوز، کنه پسته، شته، پسیل پسته، کرم‌های برگ‌خوار، تریپس‌ها، مگس‌های سفید، و سوسک کلرادو و نیز موریانه‌های روی گیاهان زینتی را نابود کند. گرچه این سم می‌تواند برای کنترل نماتد در باغ‌های پسته مورد استفاده قرار گیرد، اما این استفاده معمولاً به‌شکل مستقیم و مانند یک «نماتدکش» نیست، بلکه این آفت‌کش را بیشتر در دسته کنه‌کش و حشره‌کش می‌شناسند.
آبامکتین خاصیت نماتدکشی دارد و می‌تواند بر روی برخی نماتدهای زیان‌آور گیاهی تأثیر بگذارد. این ماده با اختلال در سیستم عصبی نماتدها، باعث فلجی و سپس مرگ آنها می‌شود. برخی نماتد‌کش‌ها دارای ماده مؤثره آبامکتین هستند و به طور خاص برای کنترل نماتدها طراحی شده‌اند.
هر چند باید در نظر داشت آبامکتین معمولاً برای کنترل نماتدهای کاربرد دارد و ممکن است روی همه انواع نماتدهای پسته مؤثر نباشد. ضمناً استفاده مکرر و غیراصولی از آبامکتین می‌تواند به ایجاد مقاومت در آفات و نماتدهای پسته کمک زیادی کند. یادآور می‌شویم اگرچه آبامکتین ویژگی نماتدکشی دارد ولی برای کنترل نماتد در پسته به عنوان راهکار اصلی پیشنهاد نمی‌شود.
همچنین هنگام استفاده از این سم باید دقت زیادی کرد و اقدامات احتیاطی را انجام داد. مانند هر محصول آفت‌کش دیگری، شما باید از آن فقط طبق دستورالعمل برچسب محصول استفاده کنید. ناگفته نماند همیشه هنگام سمپاشی باید ماسک بزنید و از تماس پوستی با این آفت‌کش جداً پرهیز کنید. همچنین پس از مصرف باید دست‌ها را کاملاً شسته و تمیز کنید. نهایتاً باید گفت با توجه به تأثیرات این سم بر محیط‌زیست و گونه‌های خاص، باید بکوشیم تا از آن به‌شکلی هدفمند استفاده کنیم.
سخن پایانی
نماتد یکی از آفاتی است که عملکرد درختان و کیفیت محصول باغ پسته را کاهش می‌دهد و سبب ضعیف شدن گیاه می‌شود. از این‌رو، این آفت ضرر و خسارت زیادی به باغداران می‌زند. مبارزه با آن زمان‌بر است ولی با انجام راهکارهایی ساده ولی مؤثر، می‌توانید از بروز آن پیشگیری کنید. توجه به بهداشت ابزارهای باغداری و افزایش بافت خاک از طریق بهره‌گیری از کودهای خوب و نیز بهبود بافت آن کمک شایانی به سلامت باغتان می‌کند. همچنین از هجوم نماتد به ریشه درختان پسته شما جلوگیری می‌کند. در پایان باید افزود برای مبارزه با این آفت، اجرای همزمان ترکیبی از روش‌های موجود و استفاده از راه‌های تلفیقی پیشنهاد می‌شود، زیرا راه مطمئن‌تری برای نابودی نماتدهاست.
