علف‌های هرز گیاهانی هستند که با رشد در مکان‌های ناخواسته، برخی از مهمترین شرایط مناسب برای رشد بهینه محصولات کشاورزی مانند پسته را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به بیان ساده و روشن‌تر، علف‌های هرز بر سر منابع حیاتی همچون آب، مواد غذایی، نور و فضا با گیاهان باغ و مزرعه رقابت می‌کنند. زیان‌های این رقابت و رشد و گسترش علف‌های هرز در باغ و مزرعه، تنها به نرسیدن آب و عناصر غذایی به گیاهان اصلی و کاهش رشد آنها محدود نمی‌شود.
میزبانی آفات، ایجاد بستری مناسب برای رشد عوامل بیماری‌زا، کاهش عملکرد در اثر کاهش غنچه‌دهی یا تأخیر در گلدهی، افت کیفیت محصول، ضعف گیاهان و کاهش مقاومت آنها در برابر تنش‌های محیطی زنده و غیرزنده از دیگر مشکلاتی است که با رشد علف‌های هرز در باغ و زمین‌های کشاورزی ارتباط دارد.
بنابراین برای مبارزه و کنترل علف‌های هرز، آشنایی و شناخت مناسب از آنها ضروری است. مبارزه با علف‌های هرز از مشکلات همیشگی باغداران پسته نیز هست. اخیراً با توجه به خسارت و افزایش گونه‌های علف‌های هرز، کشاورزان و باغداران بیش از پیش به کنترل و مبارزه با این مشکل توجه می‌کنند.
شما نیز می‌توانید با مدیریت و مبارزه اصولی از رشد و تکثیر بی‌رویه این گیاهان جلوگیری کنید و سلامت باغ خود را تضمین کنید. ما در این مطلب کنترل علف‌های هرز باغات پسته را مورد بررسی قرار می‌دهیم، تا به شما در مبارزه بهتر و کارآمدتر با این گیاهان ناخواسته کمک کنیم.
تعریف علف هرز
در بررسی علف‌های هرز و روش مبارزه با آنها پیش از هر چیز مهم است بدانیم که این گیاهان بخشی از طبیعتند و زندگی و رشدشان به خودی خود و در جایی بیرون از باغ و مزرعه مشکل‌ساز نیست. ولی هنگامی که درون باغ یا مزرعه رشد کنند و مزاحم رشد گیاهان کشت‌شده شوند، آنها را مضر و مزاحم و حتی خطرناک می‌نامیم و لازم است برای از بین بردنشان اقدام کنیم.
علف‌های هرز شامل گیاهانی سرسخت هستند که به سرعت رشد می‌کنند و با درخت پسته و دیگر گیاهان بر سر مصرف نور، آب و مواد مغذی موجود در خاک رقابت می‌کنند. آنها رطوبت کافی جهت نمو عوامل بیماری‌زا را پیرامون طوقه درختان فراهم می‌کنند. همچنین، این گیاهان کار داشت و برداشت یا گاهی آبیاری را نیز با مشکلاتی مواجه می‌کنند.
افزون بر این، برخی از گونه‌های علف‌های هرز می‌توانند میزبان خوبی برای حشرات و عوامل ایجاد بیماری‌های گیاهی باشند. هرچند ناگفته نماند، علف‌هاي هرز کارکردهای مفيدي نيز دارند كه حفظ دشمنان طبيعی آفات و تعديل نوسانات حرارتي دو نمونه از این کارکردهای مثبت هستند.
با این وجود، شرایط محیطی و مدیریتی نیز بر گسترش علف‌های هرز مؤثر هستند که باید آنها را نیز در نظر گرفت. مثلاً علف‌های هرز در شرایط خاص خاکی مانند و نواحی غنی از مواد غذایی (که در سیستم‌های کودآبیاری رواج دارد) یا رطوبت بالا به دلیل آبیاری بیش از حد و نیز زمان‌بندی نامناسب رشد بهتری دارند.
همچنین محرک‌های اقلیمی مانند دماهای بالاتر و الگوهای بارش به‌شکلی چشمگیر بر جوانه‌زنی و چرخه رشد علف‌های هرز مؤثرند و زمان مناسب مدیریت کنترل علف هرز به در نظر گرفتن این عوامل نیز بستگی دارد. سرانجام اینکه در حاشیه باغ و مزرعه و ردیف‌های رها شده آنها، علف‌های هرز امکان رشد بیشتری دارند. بنابراین پاکسازی حاشیه‌ها، مانع از رشد و گسترش بذر علف‌های هرز می‌شود.
خسارت‌هایی که علف هرز به زمین‌های کشاورزی وارد می‌کند
علف‌های هرز به زمین‌های کشاورزی و باغات خسارات زیادی وارد می‌کنند که در اینجا به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم. در وهله نخست علف‌های هرز با جذب آب، مواد غذایی، نور و فضای رشد با گیاهان اصلی رقابت می‌کنند و همین مسئله سبب کاهش رشد و ضعف محصول می‌شود. نکته قبلی خود به خود به کاهش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی می‌انجامد.
برخی از گونه‌های گیاهان هرز با ترشح مواد شیمیایی خاصی در خاک، از رشد گیاهان زراعی جلوگیری می‌کنند و به ریشه‌های این گیاهان آسیب چشمگیری وارد می‌کنند. افزون بر این، علف‌های هرز پناهگاه و منبعی امن برای آفات و عوامل بیماری‌زا به‌شمار می‌روند. از این‌رو، به‌طور غیرمستقیم باعث لطمه و آسیب به محصولات کشاورزی می‌شوند. همچنین تکثیر این گیاهان به مرور زمان با کاستن از مواد آلی خاک و کاهش حاصلخیزی آن، ساختار خاک را برای کشاورزی با مشکلات جدی مواجه می‌کند.
شایان گفت است، مدیریت و مبارزه برای کنترل علف‌های هرز در باغات پسته، با روش‌هایی چون وجین، شخم، استفاده از سموم و کنترل بیولوژیک نیازمند صرف هزینه و زمان زیادی است که سبب افزایش هزینه‌هاست. همچنین در صورت طغیان علف‌های هرز مهاجمی مانند حلفه یا خرفه، کشاورزان ناگزیر به رها کردن مزارع خود می‌شوند، که این مسئله لطمه‌ها اقتصادی بزرگی را با خود به همراه دارد.
خسارت‌هایی که علف هرز به باغ پسته وارد می‌کند
همان‌طور که در بخش پیش دیدیم علف‌های هرز خسارات نامطلوبی برای کشاورزان و باغداران به بار می‌آورد. درختان پسته نیز از این امر مستثنی نیستند. شرايط آب‌و‌هوايي مناطق پسته‌خيز كشور، كمبود آب و طولاني شدن فواصل آبياري نقش پررنگی در وضعيت و رشد علف‌هاي هرز باغ‌هاي پسته ایفا می‌کند. علف‌هاي هرز اين باغ‌ها معمولاً خود را با شرايط خشك، كم‌آبي و گرماهاي طولاني سازگار کرده‌اند.
در باغ‌هاي پسته گونه‌های علف هرزی مانند مرغ (هريز يا مور)، كاتوس (گزپيچ)، اسفناج باغي (سلمه چنار)، سلمه تره (سلمه)، علف شور (زارقو)، پيچك صحرايي و ني بیشتر از سایر گونه‌ها قابل مشاهده هستند. در مجموع خسارت علف‌هاي هرز در باغ پسته را مي‌توانیم در چند دسته بگنجانیم. این دسته‌بندی عبارت از:
- رقابت بر سر آب و مواد غذايي با درختان پسته
- میزبانی آفات، عوامل بيماري‌زا، جوندگان و حشرات موذی
- ایجاد مشکل و اختلال در عملیات نگهداری درختان باغ و برداشت محصول
- توليد مواد آللوپاتيكي که از ريشه يا باقی‌مانده‌های علف‌هاي هرز ايجاد می‌شوند و گاهی سبب زردي و يا روند كاهشی رشد محصولات درختان مي گردد
انواع علف هرز
روشن است علف‌های هرز انواع گوناگونی دارند که با توجه به طول دوره رویش خود به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند. این دسته‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
-
علف‌های هرز یکساله
زیست این دسته از علف‌های هرز که بیشتر گیاهان هرز باغ پسته در همین گروه جای می‌گیرند، کمتر از یک سال است. از جوانه زدن تا نمو کامل و رویش گل و بذر، آنها همگی چرخه‌ای یکساله دارند. کنترل این گونه از علف‌ها کم‌و‌بیش آسان است ولی به دلیل فراوانی و رشد همیشگی هزینه‌بر است.
-
علف‌های هرز دو ساله
این علف‌ها در سال نخست روییده و برگ‌های طوقه‌ای دارند. در سال دوم گل آن می‌شکفد و سپس گیاه به بذر رفته و می‌میرد؛ بنابراین چرخه زیستی آنها در دو سال کامل می‌شود. برای رشد کامل و گل‌آوری این نوع علف به دوره‌ای سرما نیازمند است. مبارزه با علف‌های این دسته باید پیش از رویش گل‌ها صورت پذیرد تا نتیجه مطلوب‌تر به دست آید.
-
علف‌های هرز دائمی
مبارزه با این گروه علف هرز که چرخه زیستی آن بیش از دو سال می‌باشد دشوارتر از گونه‌های دیگر است. زیرا اگر بخش‌های هوایی این گیاهان مزاحم از بین برود، بخش‌های زیرزمینی به رشد خود ادامه می‌دهند. تکثیر این علف‌ها از راه اندام‌های رویشی خزنده، ساقه‌های خزندۀ روزمینی و نیز ریزوم آنها می‌باشد. این نوع علف‌های هرز بیشتر در باغ‌هایی دیده می‌شود که عملیات شخم در آنها اصولی انجام نشده و یا فواصل آبیاری منظم نبوده است.
راه‌های کنترل و مبارزه با علف هرز
شرایطی مانند سن درختان، روش‌های آبیاری، گونه‌های علف در باغ و بهره‌گیری پیشین از علف‌کش‌ها تعیین‌کنندۀ انتخاب شیوه‌های کنترل علف می‌باشد. تراکم بالای پوشش علف هرز در بین ردیف درختان، افزایش آفت‌ها و ضعف رشد درختان از نشانه‌های بارز رشد علف هرز و نیاز به مدیریت کنترل آنهاست. ناگفته پیداست این مبارزه هنگامی بیشترین تأثیر مثبت را دارد که بهترین زمان‌بندی آن را رعایت کنید. یعنی باید در مراحل نمو آنها مانند نمایان شدن گیاهچه یا پیش از گلدهی و بذردهی آنها را مدیریت و کنترل کرد تا جلوی تکثیر بیشتر آنها را گرفت.
یکی از راه‌های فهم زمان و نیاز کنترل بر علف‌های هرز، پایش منظم مانند بررسی وضعیت تراکم علف‌ها و آزمایش خاک است. مثلاً برای انتخاب و اثربخشی هرچه بیشتر علف‌کش، دانستن وضعیت نیتروژن و pH خاک مهم است. لازم به ذکر است در باغ‌های پسته ایران، با توجه به شرایط سخت اقلیمی و کمبود آب، ترکیب روش‌های مبارزه مکانیکی همراه با بهره‌گیری هدفمند از علف‌کش‌ها بسیار سودمند است. همچنین برای جلوگیری از به‌وجود آمدن شرایط مناسب برای رشد علف‌های هرز باید از آبیاری بیش از حد، پرهیز کرد.
در کنترل علف‌های هرز باغات پسته بهره‌گیری از روش‌های گوناگون بسیار کارآمد است. راهکارهایی مانند:
- روش‌های کنترلی فیزیکی و مکانیکی: عملیاتی مانند بیل‌زنی، وجین دستی، شخم و چمن‌زنی، علف‌ها را به‌طور فیزیکی نابود یا بی‌اثر می‌کند. گفتنی است در باغ‌های جوان این روش‌ها کارآمدترند. هرچند این روش‌ها از آسیب علف‌کش‌ها جلوگیری می‌کند، ولی اگر درست مدیریت نشوند، می‌توانند به انتشار علف‌های چندساله بینجامد.
- بیولوژیکی: در مبارزه با گیاهان هرز، عوامل زیستی، شامل عصاره‌های آللوپاتیک از ترکیبات گیاهان علفی یا پارازیتوئیدها (مانند Dinocampus coccinellae برای کنترل سوسک‌های آفت) جایگزین‌های پایداری هستند. هرچند، تأثیرات کنترل زیستی ممکن است نامنظم یا آهسته‌تر یا باشد و به ادغام دقیق نیاز داشته باشد.
- شیمیایی: علف‌کش‌هایی مانند گلیفوسیت و اکسی‌فلوفرن روش‌های مؤثر و کاربردی در راستای مبارزه با انواع علف‌های هرز می‌باشند، اما نیازمند زمان‌بندی، دوز و تناوب صحیح برای جلوگیری از بروز مقاومت و آسیب به محصولات باغ می‌باشند. برای بیشترین کارایی علف‌کش، درک تفاوت بین کاربرد پیش‌رویشی و پس‌رویشی اهمیت فراوانی دارد. ناگفته نماند امروزه به دلیل خطرات زیست محیطی و نیز هزینه بالای روش‌های شیمیایی، باید از این روش به‌شکلی درست و اصولی بهره گرفت.
- روش‌های زراعی: استفاده از مالچ پاشی و کشت گیاهان پوششی می‌تواند با حذف نور یا رقابت، علف‌های هرز را سرکوب کند و مصرف مواد شیمیایی را کاهش دهد. تمیز نگه‌داشتن تجهیزات و بذر از ورود علف‌ها جلوگیری می‌کند.
نحوه تاثیر علف‌کش‌ها در باغات
ناگفته نماند برای آسیب به اندام‌های زیرزمینی و ریشه علف‌های هرز، بهتر است در صورت امکان، در آغاز از ارتفاع علف‌ها با شخم سطحی بکاهید و آنگاه از علف‌کش بهره ببرید. همچنین زمان مناسب برای حذف علف‌های هرز باغ نه در آغاز بهار، بلکه باید در پایان بهار یا اوایل پاییز انجام شود. زیرا در آن زمان علف‌ها به صورت بذر کامل نیستند و درخت نیز به میوه‌دهی رسیده است.
آیا استفاده از علف‌کش برای درخت زیان دارد؟
اگر از علف‌کش در اندازه، زمان و روش مناسب استفاده شود، خطر آن برای درختان بالغ کم است و جای نگرانی خاصی برای باغداران پسته نیست. ولی اگر از آن به روش غیر اصولی استفاده شود، مثلاً اگر در دمای بالا سمپاشی کنید و یا مستقیم علف‌کش را روی شاخه‌ها و برگ‌های درختان جوان بپاشید، امکان آسیب وجود دارد. ضمناً هوای گرم می‌تواند با تبخیر سم برخی از علف‌کش‌ها لطمه‌هایی به بخش‌های هوایی درخت بزند.
خواص علف کش‌ها
گفتیم که علف‌کش‌ها از مواد شیمیایی ساخته شده‌اند که مانع از رشد علف‌های هرز می‌شوند و آنها را نابود می‌کنند. علف‌کش‌ها در انواع گوناگونی در بازار وجود دارند، پس در نخستین گام، برای استفاده ایمن و مؤثر از آنها باید برچسب آنها را به دقت خواند تا با استفاده نادرست و غیراصولی سبب خسارت نشویم. از خواص مثبت علف‌کش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- کنترل مؤثر علف‌های هرز
- صرفه‌جویی در زمان و نیروی کار
- عدم آسیب به بافت خاک و حفاظت از آن
- کنترل و نابودی علف‌های هرز با ریشه‌های عمیق
- کاهش رقابت برای منابع که منجر به افزایش کیفی محصول می‌شود.
با این وجود، علف‌کش‌ها تأثیرات منفی و اثرات زیست‌محیطی نامطلوبی نیز دارند، که عبارتند از:
- تأثیر منفی بر میکروارگانیسم‌های خاک
- آلودگی آب و خاک در صورت استفاده نادرست
- ایجاد مقاومت در علف‌های هرز در صورت استفاده مداوم از یک علف‌کش
علف‌کش‌ها با توجه به نوع و کارکرد خود نیز انواع متفاوتی دارند:
- علف‌کش‌های انتخابی
این نوع علف‌کش‌ها به گیاه اصلی هیچ آسیبی نمی‌رسانند، و تنها روی گونه خاص یا علفی خاص اثرگذارند.
- علف‌کش‌های غیرانتخابی
کاربرد این علف‌کش برای پاکسازی کامل مناطقی است که خالی از گیاه یا درختان زراعی است. چون این نوع علف‌کش‌ها هر نوع گیاهی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
- علف‌کش‌های تماسی
این گونه از علف‌کش‌ها کاربردی سریع و موضعی داشته، و تنها در جایی که مستقیم با گیاه در تماس باشد، اثر خود را نشان خواهد داد.
- علف‌کش‌های سیستمیک
علف‌کش‌های سیستمیک اثر ماندگارتری نسبت به انواع دیگر علف‌کش‌ها دارند، زیرا این نوع سم از راه ریشه یا اندام‌های هوایی جذب می‌شود و آنگاه سراسر گیاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
سم علف‌کش برای باغات پسته
در این بخش به علف‌کش‌هایی که استفاده از آنها در برنامه مبارزه با علف های هرز باغات پسته متداول است، اشاره می‌کنیم:
-
پاراكوات (گراماكسون)
این علف‌کش که برای علف‌های هرز یک ساله کاربرد دارد، از نوع تماسی است که با تماس با بخش‌های سبز علف، آنها را نابود می‌کند. این علف‌کش را نباید بر برگ درختان و یا پاجوش پاشید. همچنین بهتر است از آن پیش از مرحله گلدهی استفاده شود. میزان استفاده از آن به تراکم علف‌های هرز بستگی دارد و بین 3 تا 5 لیتر در هزار است. فراموش نکنید آب مورد استفاده با این علف‌کش نباید پر از املاح یا گل‌آلود باشد، زیرا از نتیجه مطلوب می‌کاهد.
-
گلايفوزيت (رانداپ)
این علف‌کش با کنترل علف‌های هرز دائمی، یکی از بهترین گزینه‌های شماست. در زمان سمپاشی نباید فشار دستگاه را بالا گرفت؛ محلول باید با فشار کم خارج شود. همچنین از آن نباید در روزها یا ساعت‌های گرم استفاده نمود، زیرا تبخیر می‌شوند. اندازه مصرف با توجه به تراکم علف‌ها بین 15 تا 20 لیتر در هزار است. همچنین می‌توانید با شیوه تقسیطی، به فاصله 4 روز به اندازه 8 لیتر در هزار استفاده کنید. ناگفته نماند بهره‌گیری از کود سولفات آمونیوم برای کاستن از قلیایی‌بودگی آب سمپاشی و نیز کاهش استفاده از سم، به اندازه 7 تا 8 کیلوگرم در هزار مناسب است.
-
گالانت
گالانت علف‌کشی سیستمیک و ویژه علف‌های هرزی کشیده برگ مانند قیاق و جو موشی است. این سم روی علف‌های هرز پهن برگ کارآمد نیست. لازم به یادآوری است بهتر است تا حد امکان از مصرف علف‌کش‌های سیستمیک در باغ‌های جوان پرهیز کرد. اگر ناچار به استفاده بودید تمامی مسائل ایمنی و احتیاطی برای درختان جوان را رعایت فرمایید.
در پایان باید افزود بهتر است پیش از به گل و بذر رفتن علف‌های هرز، از علف‌کش پارکوات استفاده کنید. به‌این‌ترتیب نه تنها علف‌های هرز یکساله از بین می‌روند، بلکه علف‌های هرز چندساله نیز ضعیف می‌شوند و پس از آن می‌توانید با یک‌بار سمپاشی گلایفوزیت (ولی با دوز کمتر) سایر علف‌های هرز را به‌خوبی از بین ببرید.
کلام آخر
ما در این مقاله به بررسی و راه‌های مبارزه با علف‌های هرز در باغات پسته پرداختیم. امروزه برای کنترل و مبارزه با جنبه‌های منفی علف‌های هرز در باغات پسته، از برنامه تلفیقی منظم و مناسبی بهره می‌برند. اینگونه هم کارایی روش‌های مبارزه افزایش می‌یابد و هم از هدررفت منابع مالی جلوگیری می‌شود.
لازم به ذکر است هنگام به‌کارگیری علف‌کش‌ها باید دقت لازم را به خرج دهید. زیرا علف‌کش‌ها ترکیبات نیرومند شیمیایی هستند که اگر از آنها به روش درست و اصولی استفاده نشود می‌توانند به محیط زیست، و درختان پسته لطمه بزنند. باغداران با شناخت هرچه بهتر و انجام روش‌های پیشنهادی به طریق اصولی می‌توانند کیفیت و کمیت محصولات خویش را در فصل برداشت افزایش دهند. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
