آفات باغ‌های پسته ایران از نظر اهمیت، خسارت اقتصادی و پراکندگی در سه گروه کلی دسته‌بندی می‌شوند. برخی از آنها مثل پسیل معمولی پسته جزو آفات مهم و درجه یک هستند و برخی دیگر مانند انواع کنه پسته، آفت‌های درجه دو و سه این محصول به‌شمار می‌روند. کنه‌ها آفاتی با خسارت کم هستند و در حالت عادی، کنترل آنها چندان دشوار نیست.
اما در شرایطی مانند مواجهه باغ با تنش خشکی، گرما و … جمعیت آنها بیشتر می‌شود و ممکن است شاهد طغیان آفت باشیم. در چنین وضعیتی، با بهره‌برداری از روش‌های مناسب و حتی کاربرد برخی سموم و کنه‌کش‌ها، به مبارزه با آفت کنه درختان پسته می‌پردازیم. در ادامه با مهمترین انواع کنه پسته در ایران، خسارت آنها و راه‌های مبارزه با کنه در باغ پسته آشنا می‌شویم.
کنه
کنه‌ها گروهی از بندپایان هستند و با عنکبوت‌ها و عقرب‌ها در یک زیرشاخه جانوری قرار می‌گیرند. آنها حشره نیستند و بدن دو قسمتی‌شان بال و شاخک ندارد. روش زندگی برخی کنه‌ها انگلی است و بعضی‌شان میزبان اختصاصی دارند. برخی انواع گیاهخوار کنه می‌توانند به گیاهان آسیب بزنند. در باغ پسته، انواع کنه مانند کنههای تارتن (عنکبوتی)، کنه قرمز و کنه گالزا را می‌توان دید. جمعیت این موجودات و اثرات زندگی آنها در باغ پسته معمولاً در حدی نیست که بتوان آنها را آفت مهمی به حساب آورد. ولی گاهی به دلایل گوناگون، جمعیتشان افزایش می‌یابد و به درختان آسیب می‌رسانند.
خسارات کنه در پسته
با اینکه کنههای پسته جزو آفات جدی باغ نیستند، گاه به دلیل گرمای زیاد تابستان یا تنش‌های شوری و خشکی طغیان می‌کنند. آنها بسته به گونه و نوعشان باعث خسارات زیر می‌شوند:
-
- ناخندانی میوه
- پیچ‌خوردگی برگها
- ظاهر غبارآلود برگها
- تغییر رنگ برگ یا میوه
- ریزش برگ پسته، جوانه یا گل
- بدشکلی برگ، گل، جوانه و شاخساره
- ریزی مغز پسته یا تشکیل نشدن مغز و پوکی میوه
مهمترین انواع کنه پسته در ایران
-
کنههای معمولی پسته (Tenuipalpus granati Sayed)
کنههای این گونه، به جز پسته به درختان انار و انگور نیز حمله می‌کنند. آنها با اینکه جزو آفات درجه دو یا آفات جزئی پسته به‌شمار می‌روند، گاهی ممکن است به آفت کلیدی باغ و محدوده‌های کوچک (آفت محلی) تبدیل شوند. این آفت را با نام‌های کنه آزاد پسته یا کنه عنکبوتی دروغی نیز می‌شناسند. همچنین به دلیل رنگ بدنشان به کنههای قرمز نیز معروفند.
تغذیه نوزادان آنها از دم‌خوشه‌ها و دمبرگ‌ها باعث سیاه‌شدن و خشکی یا ریزش برخی میوه‌ها می‌شود. برگ‌های آلوده به آن ظاهری خاک‌آلود و سپس چرمی پیدا می‌کنند. در محل تغذیه کنه روی برگ، نقاط قهوه‌ای دیده می‌شود. همچنین روی برگ، پوسته‌های سنین قبلی را (به رنگ سفید) می‌توان دید. ریزش جوانه‌های میوه و توقف رشد مغز از نشانه‌های آلودگی شدید پسته به این کنه‌هاست. طغیان آنها ممکن است، به ریزش جدی برگها (در اواخر تابستان) بینجامد.
این نوع از کنه پسته چندین نسل در سال دارد. لاروهای قرمز تا نارنجی‌شان از تخم‌های قرمزی بیرون می‌آیند که اطراف رگبرگ‌های اصلی و فرعی برگ‌های پسته گذاشته شده‌اند. پوره‌ها به کنههای بالغی تبدیل می‌شوند که معمولاً نزدیک پایه جوانه‌ها و زیر فلس‌های آن و گاهی در شکاف‌های روی شاخه‌ها و سرشاخه‌های زمستان‌گذرانی می‌کنند. در آغاز بهار، آنها به سوی سرشاخه‌ها، خوشه‌ها و برگ‌های تازه روییده می‌روند تا از شیره گیاه تغذیه کنند. برخی کنههای شکارچی و نیز کفشدوزک‌ها از مهمترین دشمنان طبیعی آنها هستند.
-
کنههای اریوفید پسته
این گروه نیز از آفات جزئی پسته به‌شمار می‌روند و به‌ندرت باعث آسیب جدی به گیاهان می‌شوند. با این‌حال، در شرایط خاص ممکن است در منطقه‌ای محدود خسارت به بار آورند. در مقایسه با کنه معمولی پسته، کنههای اریوفید آسیب کمتری به‌جا می‌گذارند. تغذیه آنها از گیاه بیشتر به ظاهر آن لطمه می‌زند و باعث تغییر شکل برگها، جوانه‌ها، گل‌ها و ساقه‌ها، جارویی‌شدن برگ یا پیچ‌خوردگی آن، رشد غیرطبیعی کرک‌های روی برگ و نمدی‌شکل‌شدن آنها و نقره‌ای یا زنگارگون‌شدن میوه‌ها می‌شوند. با توجه به اینکه خسارت این نوع از کنه پسته به‌شکل تاول یا گال در برگ، جوانه یا گل بروز می‌کند، آنها را با نام کنه گالزای پسته نیز می‌شناسند.
ناگفته نماند، آلودگی شدید گیاه به این کنه می‌تواند تغییر شکل گل‌های نر و بارور نشدن گل‌های ماده را در پی داشته باشد. ریزش میوه در اوایل بهار و پیچش برگچه‌ها به سمت سطح رویی‌شان از دیگر خسارت‌های گونه‌های مختلف این کنه‌هاست. این کنههای میکروسکوپی شفاف، در قسمت‌های هوایی درختان پسته زندگی می‌کنند. جمعیت بالغ آن، زیر فلس‌های جوانه‌ها زمستان‌گذرانی می‌کنند و در بهار، در قسمت‌های تازه سبز و گوشتی گیاه فعالیت می‌کنند. در طول فصل رشد، با خشبی و کم‌آب‌شدن بافت‌‌های سبز گیاه فعالیت آنها کم می‌شود.
مبارزه با آفت کنه درختان پسته در باغات
بسیاری از کنه‌ها معمولاً توسط دشمنان طبیعی شکار می‌شوند و جمعیتشان اینگونه کنترل می‌شود. گاهی نیز سموم شیمیایی به‌کار رفته در باغ برای کنترل آفات دیگر، باعث نابودی آنها می‌شود. ولی در صورت طغیان کنه پسته در زمین‌های زراعی، از روش‌های زیر برای مقابله با آنها و کاهش خسارتشان بهره می‌گیرند:
- دشمنان طبیعی آفت: کنه‌ها و سنک‌های شکارچی، کفشدوزک‌ها و …
- عملیات زراعی: مانند هرس به‌موقع و مناسب، حذف گیاهان آلوده از باغ و …
- مبارزه شیمیایی: کاربرد صابون‌ها و روغن‌های باغبانی، گوگرد کشاورزی و مشتقات آن، مواد پوششی مانند سیلیکات پتاسیم و سمپاشی با حشره‌کش‌ها و کنه‌کش‌ها
| نوع سم | نسبت در هزار |
| آبامکتین | 0.5 |
| اومایت | 1 |
| نئورون | 1.5 تا 2 |
| اتیون | 2 |
| سولفور | 2 تا 3 |
| گوگرد وتابل | 2 تا 3 |
| کود بیولوژیک محلول‌پاشی | 10 |
نکات مهم مبارزه با کنه در پسته
- بهترین زمان سمپاشی
- برای کنه معمولی پسته: مرداد و شهریور
- برای کنههای گالزا: فروردین تا اواخر اردیبهشت (هنگامی‌که 80-70% گل‌های ماده باز شده‌اند)
- اگر درصد پسته‌‍‌های ترک‌خورده زیاد است نباید از سم و گوگرد پیش از برداشت محصول استفاده کرد.
سخن پایانی
کنه‌ها از آفات جزئی درختان پسته به‌شمار می‌روند و خطر چندانی برای باغ پسته ندارند. با این همه، در برخی شرایط خاص ممکن است جمعیتشان بیش از حد زیاد شود و خسارت‌هایی پدید آورند. نحوه و میزان آسیب‌رسانی کنه به درخت پسته به گونه آفت، رقم پسته، سلامت گیاه، وضع مدیریتی باغ و همچنین شرایط منطقه و آب‌وهوای آن بستگی دارد.
مقاومت ارقام اکبری و اوحدی به کنه اریوفید بیشتر است؛ در حالی‌که رقم کله قوچی در برابر این کنه‌ها آسیب‌پذیرتر است. همچنین اوحدی به کنه قرمز پاکوتاه حساسیت بیشتری دارد. مشاوران کشاورزی با اطلاع از همه این موارد، بهترین و کارآمدترین راه مبارزه با کنه پسته را به شما پیشنهاد می‌دهند.
منابع:
سلام. تو زمستون باید نگران کنه پسته باشیم؟
سلام! در زمستان کنه‌ها به طور کلی فعالیت کمتری دارند و بیشتر به حالت خواب می‌روند. اما برخی گونه‌ها مثل کنههای اریوفید ممکن است در جوانه‌ها باقی بمانند و با افزایش دما در بهار دوباره فعال شوند.
چرا بعضی وقت‌ها کنه‌ها تو باغ پسته به صورت ناگهانی زیاد می‌شن؟
افزایش ناگهانی جمعیت کنه‌ها معمولاً به دلیل شرایط محیطی مانند تنش گرما یا خشکی اتفاق می‌افتد. این شرایط می‌تواند موجب ضعیف شدن درختان و افزایش جمعیت آفات شود. استفاده از خدمات هواشناسی کشاورزی می‌تواند به کشاورزان کمک کند تا تغییرات آب و هوایی را پیش‌بینی کرده و به‌موقع اقدام کنند.
چطور می‌تونم تو زمستون از طغیان کنه‌ها تو بهار جلوگیری کنم؟
برای جلوگیری از طغیان کنه‌ها، استفاده از روغن‌های باغبانی به عنوان روش پیشگیرانه می‌تواند مفید باشد. همچنین، هرس مناسب و حذف گیاهان آلوده در زمستان می‌تواند به کاهش جمعیت آفات کمک کند.