گوگرد یا سولفور از عناصر پرکاربرد در زندگی انسان است و ما در بسیاری از جنبه‌های زندگی مانند هنر، صنعت، پزشکی و کشاورزی از آن بهره‌برداری می‌کنیم. سال‌هاست که در تغذیه باغ‌ها و مزارع از کود گوگرد برای تقویت باغ و زمین یا اصلاح خاک کمک می‌گیریم؛ یا با گوگردپاشی و محلول‌پاشی، گیاهان را در برابر آفات و بیماری‌ها تقویت می‌کنیم.
کمک به مبارزه با آفت خطرناک پسیل پسته یکی از بزرگ‌ترین کمک‌هایی است که گوگرد تاکنون در بخش باغبانی به ما کرده است. در ایران و جهان از فواید گوگرد برای درخت پسته به‌عنوان یک آفت‌کش کم‌خطر اما مؤثر بهره می‌بریم. اما مسئله فقط پسیل و آفت نیست و این عنصر در تغذیه گیاه نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. گوگرد موجود در خاک پس از برخی دگرگونی‌های میکروبی به سولفات‌های قابل‌استفاده توسط گیاهان تبدیل می‌شود. این عنصر پس از جذب، بر عملکرد، کیفیت و بازارپسندی محصولات کشاورزی اثر می‌گذارد.
نقش گوگرد در زندگی گیاهان
گوگرد عنصری غیرفلزی است که در طبیعت به‌صورت خالص، یا به شکل ترکیبات سولفید و سولفات همراه با دیگر عناصر فلزی یا غیرفلزی یافت می‌شود. این ماده جزئی از ساختار برخی اسیدهای آمینه ضروری برای موجودات زنده است. بنابراین، در چرخه زندگی گیاهان برای تأمین نیازهای گیاه و انجام بسیاری از فرآیندهای زیستی، تولیدی و ذخیره‌ای در آن، به‌ویژه ایجاد ذخایر بذر ضروری است. گوگرد حتی در حبوبات، برای عملکرد مناسب گره‌های تثبیت‌کننده نیتروژن لازم است. ضمن اینکه گونه‌های گوگرد فعال (RSS)، در تنظیم تقریباً تمام جنبه‌های عملکرد سلول نقش دارند.
از نقش‌ها و تأثیرات مهم حضور گوگرد در گیاه می‌توانیم به موارد زیر اشاره‌کنیم:
- تولید ویتامین‌ها
- مبارزه با آفات (کنه‌ها و حشرات)
- کنترل بیماری‌های پس از برداشت
- بهبود اندازه و کیفیت میوه درختان
- ایجاد طعم و بوی خاص در برخی گیاهان ازجمله سیر و پیاز
- تولید پروتئین و کلروفیل و درنتیجه کمک به رشد و نمو گیاه
- کنترل بیماری‌های قارچی مانند لکه برگی، پوسیدگی قهوه‌ای، سفیدک پودری، دلمه، کپک و زنگ
نیاز گیاهان به گوگرد و فرم‌های گوگرد قابل‌جذب به گیاه
گوگرد (S) از مواد مغذی ضروری برای رشد گیاهان است و پس از درشت مغذی‌های اولیه یعنی نیتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K)، در رده مواد غذایی کوچک‌تر موردنیاز گیاه مانند کلسیم (Ca) و منیزیم (Mg) قرار می‌گیرد. بنابراین نیاز گیاهان به این عنصر بالاست. به‌گونه‌ای که در گیاهانی مانند ذرت، گوگرد به‌عنوان چهارمین عنصر مهم برای رشد گیاه شناخته می‌شود.
گیاهان می‌توانند از دو فرم شیمیایی گوگرد استفاده کنند. هم گوگرد در فرم عنصری (که در خاک و هوا وجود دارد) و هم گوگرد به فرم یونی یا همان سولفاته (که از ریشه‌ها جذب می‌شود)، برای گیاه قابل‌جذب و استفاده‌اند. نوع عنصری آن تا پایان فصل رشد و پس از اکسید شدن در اختیار گیاه قرار می‌گیرد؛ اما فرم سولفات می‌تواند بلافاصله جذب گیاه شود. این فرم‌ها از طریق کوددهی (از طریق چالکود یا کانالکود) برای گیاه قابل تأمین است.
کاربردهای گوگرد در کشاورزی
در کشاورزی برای اصلاح خاک، تقویت رشد و نمو گیاهان، قرار دادن دیگر عناصر غذایی در دسترس گیاه و همچنین افزایش مقاومت گیاهان در برابر تنش‌های مختلف، از گوگرد به‌عنوان کود یا آفت‌کش استفاده می‌کنیم. ما برای تأمین خوراک جمعیت روبه رشد زمین به افزایش تولید محصولات کشاورزی نیاز داریم و در این راه می‌توانیم از کودهای گوگرددار برای افزایش تولید غذا استفاده کنیم.
در سال‌های گذشته، کمبود گوگرد در بسیاری از مناطق جهان به یکی از نگرانی‌های مهم تولیدکنندگان محصولات کشاورزی تبدیل‌شده است. این ماده از عناصر ضروری برای رشد و باردهی گیاهان است. در سلامت گیاهان نقش دارد و مقاومت آن‌ها را در برابر تنش‌های زیستی و غیر زیستی افزایش می‌دهد. بسته به زمان و نوع کاربرد، گوگرد کشاورزی می‌تواند از گیاه در برابر اثرات نامطلوب حمله آفات و بیماری‌ها یا شرایط نامساعد محیطی حفاظت کند. می‌توانیم به‌طور خلاصه بگوییم، گوگرد بر کیفیت محصولات کشاورزی و بهره‌وری آن‌ها تأثیر می‌گذارد، بنابراین یکی از نهاده‌های مهم این بخش است.
زمانی که میزان گوگرد در خاک کافی نباشد، باید با کوددهی آن را جبران کرد و گوگرد را در اختیار گیاه گذاشت. این عنصر مهم، محیط ریشه گیاه را بهبود می‌بخشد و شرایط را برای رشد مناسب گیاه در خاک‌های قلیایی فراهم می‌کند. در کشاورزی، برای تغذیه گیاهان و تحریک رشد و نمو آن‌ها از گوگرد (محرک‌های زیستی سولفیت) در قالب کودهای سولفاته و نیز گوگرد عنصری توده‌ای یا میکرو یا نانو گوگرد استفاده می‌شود.
گوگرد به دو شیوه مهم در کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرد. هم می‌توانیم آن را به خاک کشاورزی اضافه کنیم؛ هم از طریق محلول‌پاشی گوگرد روی قسمت‌های هوایی گیاه و تاج درختان، نیاز گیاه به این عنصر را برطرف نمائیم. برای مبارزه با پسیل پسته نیز، در بسیاری از موارد، گوگردپاشی با میزان مناسب به‌جای استفاده از سموم رایج و معمولاً بی‌اثر بر این آفت توصیه می‌شود.
انواع گوگرد
در بازارهای جهانی بیش از 20 نوع کود گوگرددار با فرمول‌ها و شکل‌های مختلف وجود دارد و این تعداد و تنوع بالا، انتخاب بهترین گزینه را برای کشاورزان چالش‌برانگیز می‌کند. اما درنهایت، شما باید بهترین گزینه را با توجه به شرایط باغ و مزرعه خودتان و با کمک یک کارشناس کشاورزی انتخاب کنید. اگر می‌خواهید از گوگرد برای مبازره با پسیل پسته استفاده کنید حتماً با یک کارشناس گیاه‌پزشکی مشورت کنید و میزان و زمان مصرف گوگرد را از او بپرسید. خوب است بدانید انواع کود گوگردی به شکل‌های زیر عرضه می‌شوند:
- گوگرد مایع
- گوگرد پودری
- گوگرد معدنی
- گوگرد پالایشگاهی
- گوگرد پاستیلی یا گرانوله
گوگرد را می‌توان در ترکیب با دیگر عناصر موردنیاز گیاه و به‌عنوان جزئی از کودهای چند مغذی (ترکیبی) در باغات و مزارع کشاورزی استفاده کرد. در میان انواع کودهای گوگردی، مصرف کودهای سولفاته بیشتر از همه آن‌ها است. چون همان‌طور که گفتیم، یون سولفات (-SO₄²) بهترین فرم قابل‌جذب گوگرد برای گیاه است و گیاه می‌تواند به‌سرعت آن را جذب و استفاده کند. منابع کود سولفات آمونیوم (AS)، سوپر فسفات منفرد (SSP)، سولفات پتاسیم و منیزیم در دسترس‌ترین و محبوب‌ترین کودهای گوگردی جهان هستند. سولفات‌های ریزمغذی‌ها و گچ کشاورزی نیز از دیگر نمونه کودهای حاوی گوگرد هستند.
میزان S در گوگرد مایع بسیار کمتر از انواع دیگر است و می‌توانیم برای مصارف کشاورزی یا باغداری از آن‌ها استفاده کنیم. نکته مهم درباره این نوع کود گوگردی این است که در اصلاح خاک کاربرد ندارد و فقط برای رشد و باروری گیاه یا کنترل آفات مفید است. همچنین استفاده بیش‌ازاندازه از کود گوگرد مایع، ساختار خاک را کاملاً از بین می‌برد.
خواص و فواید گوگرد برای درخت پسته
استفاده از گوگرد در باغ پسته می‌تواند اثرات مثبتی داشته باشد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- دور کردن آفات
- رفع نیاز گیاه به گوگرد
- اصلاح شوری و کاهش pH خاک
- افزایش میزان محصول و کیفیت پسته
- مبارزه با قارچ‌ها و بیماری‌های گوناگون
- کمک به جذب دیگر مواد مغذی از سوی گیاه
کاربردهای مهم گوگرد در باغ پسته
در کنار بهبود جذب مواد مغذی، افزایش میزان و کیفیت محصول، بهبود مقاومت گیاه در برابر بیماری‌ها، آفات و شرایط نامساعد محیطی، نقش گوگرد در مبارزه با پسیل باغات پسته و نیز اصلاح و مدیریت شوری خاک بسیار مهم است.
1- کنترل و درمان پسیل پسته با کود گوگرد
یکی از فواید گوگرد برای درخت پسته این است که در شرایطی که آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌های شیمیایی مانند زولون، آميتـــراز، كنســـالت، موونتو، كونفيدور، آكتـارا، اسـتاميپرايـد، کالیپسو و… کارایی خود را در مبارزه با پسیل پسته از دست داده‌اند و در اثر مقاوم شدن این حشره به آن‌ها، استفاده از سموم شیمیایی دیگر چندان کارآمد نیست، می‌توانیم به راهکارهای دیگری مانند گوگردپاشی امیدوار باشیم.
استفاده از گوگرد برای کنترل پسیل پسته یکی از مؤثرترین و بهترین روش‌های کنونی مقابله با این آفت در ایران است. این روش نسبت به روش‌های کنترلی دیگر فوایدی دارد که از میان آن‌ها می‌توان به کارآمدی بیشتر نسبت به مبارزه‌ی بیولوژیکی و آسیب‌های کمتر در مقایسه با روش‌های کنترل شیمیایی اشاره کرد.
2- استفاده از گوگرد برای کاهش pH خاک، کاهش شوری و افزایش جذب کلسیم
pH بالای خاک میزان در دسترس بودن بسیاری از مواد مغذی گیاهی ازجمله فسفر را کاهش می‌دهد. با استفاده از گوگرد می‌توانیم pH خاک باغ را در ناحیه ریشه گیاه کاهش دهیم. این کم شدن پی‌اچ دسترسی ریشه‌ها به مواد مغذی و جذب آن‌ها را آسان می‌کند و درنتیجه، عملکرد گیاه بالاتر می‌رود.
در باغ‌های پسته، معمولاً گوگرد را در کانالکود و همراه با کود حیوانی قرار می‌دهیم تا به‌مرور با آبیاری و جذب، مشکل شوری خاک و تغذیه گیاه در خاک شور را رفع کند. اما در مرحله پیش از قرار دادن کود در چالکود یا کانالکود، خوب است گوگرد را با باکتری تیوباسیلوس (معمولا به نسبت 50 به یک) مخلوط‌کنیم تا این باکتری‌ها به فرآیند تولید سولفات کمک کنند.
درون خاک، گوگرد به سولفات و سپس اسید سولفوریک تبدیل می‌شود. این اسید با کلسیم موجود در آهک خاک واکنش داده و به سولفات کلسیم (گچ) تبدیل می‌شود. حالا این ماده که هم حاوی گوگرد و هم دارای کلسیم است، جذب گیاه می‌شود. همان‌طور که انتظار می‌رفت، ثابت‌شده که pH خاک و میزان CaCO3 آن با کاربرد S میکرونیزه مایع کاهش می‌یابد.
خسارت گوگرد در باغات پسته
با همه فواید گوگرد برای درختان پسته، استفاده نادرست و بیش‌ازاندازه از این عنصر نیز مانند هر ماده دیگری می‌تواند به باغ، محیط‌زیست و موجودات زنده آسیب‌هایی بزند. استفاده نادرست از گوگرد در باغ پسته به چهار عامل زنده و غیرزنده اصلی و به شکل زیر آسیب می‌زند:
1- آسیب گوگرد به گیاه (گیاه‌سوزی)
گاهی ممکن است درخت و خوشه‌های آن در اثر کاربرد گوگرد در باغ پسته دچار سوختگی شود. سوختگی پسته در اثر گوگرد پاشی در آغاز فصل، به دلیل جوان و نازک بودن برگ‌ها و پوست میوه، بیشتر اتفاق می‌افتد. استفاده از دوز بسیار بالای گوگرد، مخلوط کردن گوگرد با روغن و همچنین محلول‌پاشی درختان با فشار زیاد سم‌پاش و در روزهای بسیار گرم یا ساعات گرم روز و هنگام تشنگی باغ، احتمال سوختگی در اثر گوگرد را افزایش می‌دهد. فراموش نکنید گوگرد رقم‌های اکبری، احمد آقایی و سفید به سوختگی ناشی از گوگرد حساس‌ترند.
2- آسیب گوگرد به انسان‌ها
کاربرد بیش‌ازاندازه گوگرد اثرات زیانباری روی حیوانات و انسان‌ها دارد و می‌تواند جان آن‌ها را به خطر اندازد. در انسان‌ها و به‌ویژه کارگران باغات پسته، تماس با گوگرد می‌تواند باعث ایجاد تحریک و درد شدید و طولانی چشم یا زخم شدن پوست و احساس سوزش و ناراحتی در آن شود. همچنین گوگرد مجاری تنفسی را تحریک می‌کند و می‌تواند ظرفیت حمل اکسیژن خون را کاهش دهد. بنابراین گوگردپاشی با رعایت مسائل ایمنی را جدی بگیرید.
3- آسیب دیدن خاک
نه در همه خاک‌ها، اما در خاک‌هایی که محیطی کمتر قلیایی دارند، کاربرد گوگرد ممکن است باعث اسیدی شدن بیش‌ازحد خاک شود. این موضوع خاک را برای کشت گیاهانی که به محیط کمی قلیایی‌تر برای رشد نیاز دارند، نامناسب می‌کند. البته کارشناسان کشاورزی با بررسی خاک و گیاهان باغ بهترین توصیه را به شما خواهند کرد تا این مشکل در باغ و مزرعه‌تان به وجود نیاید.
4- خراب شدن تجهیزات
خاصیت خورندگی گوگرد باعث سوراخ شدن مخزن‌ها و دیگر بخش‌های فلزی سم‌پاش ازجمله موتورپمپ آن می‌شود. سوپاپ‌ها و لانس نیز دچار خوردگی می‌شوند و سوراخ سرلانس در اثر این عارضه به‌مرور گشاد و غیرقابل استفاده می‌شود.
کلام پایانی
گوگرد از عناصر ضروری رشد گیاهان است که استفاده از آن در مزارع و باغ‌ها باعث افزایش تولید و بهبود کیفیت محصول می‌شود. گوگرد به‌عنوان کود یا مکمل می‌تواند خاک‌های بیش‌ازاندازه قلیایی را اسیدی کند و شرایط را برای جذب دیگر مواد مغذی توسط ریشه گیاه فراهم کند. از دیگر خواص گوگرد برای پسته می‌توان به نقش آن در کاهش شوری خاک اشاره کرد. همچنین گوگرد در کنترل پسیل پسته و جلوگیری از خسارت آن نقش دارد.
میزان و زمان استفاده از گوگرد در مزارع مختلف و باغ‌های پسته به هدف شما از کاربرد آن و شیوه مصرف گوگرد بستگی دارد. برای تعیین نیاز درختان پسته به گوگرد، به آزمایش خاک و ارزیابی pH و شوری آن و همچنین بررسی نتایج تجزیه برگ نیاز داریم.
