گیاهان برای رشد، محصول‌دهی کافی و سلامت خود به انواع مواد غذایی درشت‌مغذی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم و ریزمغذی‌ها شامل آهن، منگنز، روی، بور و مس و… نیاز دارند. نیازهای غذایی آنها را می‌توان با کوددهی برطرف کرد ولی کودهای حاوی عناصر ریزمغذی به دلیل واکنش به شرایط خاک یا تثبیت در آن، معمولاً با مشکل جذب روبرو می‌شوند. برای رفع این مشکل و تسهیل جذب آنها می‌توان این عناصر را به‌شکل کود کلاته مصرف کرد.
کودهای کلاته انواعی از ترکیبات معدنی یا آلی حاوی عناصر کم‌نیاز برای گیاه هستند که واکنش‌پذیری آنها با خاک یا تثبیت‌شان در آن کمتر است. از این‌رو، مواد غذایی را به‌آسانی در اختیار گیاه می‌گذارند. استفاده از این کودها باعث افزایش سرعت و میزان جذب مواد غذایی در گیاه و در نتیجه بهبود رشد، سلامت و عملکرد محصولات کشاورزی، به‌ویژه پسته می‌شود. در ادامه، با کودهای کلات بیشتر آشنا می‌شویم.
کود کلاته و دلایل و شیوه استفاده از آن
برای شناخت این کودها نخست باید با اصطلاحات کِلات، کِلات‌کردن و کِلات‌کننده یا چنگال‌کننده آشنا شویم. کلات یا شِلات به معنای چیزی انبرك‌مانند یا چنگكي است. در شیمی، طی فرآیند کلات‌کردن، ترکیبات پیچیده‌ای تشکیل می‌شوند که در آن یک مولکول یا یون فلزی به موادی به نام لیگاند یا عامل کلاته‌کننده (کِلاتور) متصل می‌شود.این ترکیبات، ساختارهای حلقه‌ای پایداری هستند که در کشاورزی به نام کود کلاته شناخته می‌شوند و می‌توان از آنها برای رساندن عناصر کم‌مصرف به گیاهان کمک گرفت.
خاک محیطی ناهمگن و پیچیده است؛ از این‌رو، کوددهی به روش سنتی به دلایلی مانند آبشویی خاک، اکسیداسیون یا تثبیت و رسوب عناصر غذایی در خاک نمی‌تواند نیاز گیاهان به ریزمغذی‌ها را به‌شکل کامل رفع کند. با استفاده از ریزمغذی‌های کلاته‌شده این مشکل برطرف می‌شود. این کود به شرایط خاک واکنش کمتری دارد و کلاتورهایش می‌تواند حلالیت عناصری مانند آهن، روی، مس و منگنز را در خاک افزایش دهد. در این حالت، تحرک عناصر غذایی در خاک و میزان و همچنین سرعت جذب و مصرف آنها در گیاه افزایش خواهد یافت. دیگر دلایل کاربرد کود کلاته عبارتند از:
- جلوگیری از آبشویی عناصر غذایی خاک و هدر رفتن آنها
- کاهش سمیت برخی یون‌های فلزی مثل سرب، کادمیم، آرسنیک و … و بازگرداندن غلظت آنها به سطوح طبیعی برای گیاهان
افزون بر کشت خاکی، در کشت هیدروپونیک نیز می‌توان از کود کلات استفاده کرد. همچنین همانند کاربرد خاکی، میزان و سرعت جذب عناصر غذایی در کاربرد برگی کود کلاته یا کودآبیاری با آن بالاست.
انواع کودهای کلاته و عناصر سازنده آنها
فرمولاسیون کودهای کلاته شرکت‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد. با این‌حال، آنها از عوامل کلاته‌کننده به همراه برخی ریزمغذی‌ها ساخته شده‌اند. با توجه به تمایل کلاتورها به برقراری پیوند با عناصر فلزی، مهمترین عناصری که می‌توان از آنها برای ساخت کود کلات استفاده کرد، ریزمغذی‌های فلزی مانند آهن، روی، مس و همچنین منگنز (فلز واسطه) هستند. از نظر نوع کلاتور نیز می‌توان این کودها را در دو گروه کلی دسته‌بندی کرد:
-
کودهای کلاته سنتزی
EDTA، DTPA، EDDHA و EDDTA از معروفترین عوامل کلاته‌کننده آنها به‌شمار می‌روند.
-
کودهای کلاته آلی (ارگانیک)
بیشتر شامل کلات‌های مبتنی بر اسید آمینه، هیومیک اسید و فولویک می‌شوند. آنها معمولاً ارزان‌ترند، در محدوده pH گسترده‌تری عمل می‌کنند و برای گیاهان کمتر سمی هستند.
کود کلات برای چه محصولاتی مناسب است؟
دسترسی گیاهان به ریزمغذی‌هایی مانند مس، آهن، منگنز و روی، به‌ویژه در خاک‌هایی با pH بالا محدود است. از سوی دیگر، محصولات مختلف با توجه به گونه، رقم و شرایط محیطی‌‌شان، به کمبود عناصر ریزمغذی حساسیت‌های متفاوتی دارند. بنابراین شما می‌توانید از کود کلاته به‌عنوان منبع عناصر کم‌نیاز یا ریزمغذی‌های اضافی استفاده کنید اگر:
- گیاهان مزرعه یا باغتان علائم کمبود ریزمغذی‌ها را نشان می‌دهند.
- آزمایش خاک و تجزیه برگ نشان می‌دهد خاک و گیاهان نیازمند کاربرد ریزمغذی‌ها هستند.
- خاک باغ و مزرعه شما قلیایی یا دارای مقادیر کم مواد آلی است (مانند خاک مناطق‌پسته‌کاری ایران).
- محصولات حساسی مانند مرکبات پرورش می‌دهید که به مقادیر کم مس، آهن، منگنز و روی حساسند.
خبر خوب اینکه محلول‌پاشی ریزمغذی‌های کلاته معمولاً می‌تواند مشکل کمبود آنها را در چند روز برطرف کند. ولی حتی در شرایطی که کمبودی وجود ندارد، استفاده از ریزمغذی‌های اضافی می‌تواند ارزشمند باشد.
مزایای استفاده از کودهای کلات
مهمترین مزیت‌های استفاده از کود کلاته عبارتند از:
- افزایش تولید
- بهبود کیفیت میوه
- افزایش سلامتی خاک و اصلاح pH آن
- جلوگیری از آبشویی یا تثبیت مواد مغذی
- کاهش یا رفع علائم کمبود مواد غذایی در گیاه
- کاهش نیاز به مصرف کودهای شیمیایی و کمک به کشاورزی پایدار
- بهبود سلامت گیاه و مقاومت آن در برابر شرایط نامساعد و تنش‌های محیطی
- افزایش دسترسی به مواد مغذی و آسان کردن جذبشان از راه بهبود حلالیت آنها
- افزایش سرعت جذب عناصر ضروری مانند آهن، روی، منگنز (به‌ویژه در خاک‌های دارای pH بالا مانند خاک‌های ایران و مناطق پسته‌کاری)
معایب کود کلاته
مصرف این کودها ممکن است معایبی هم داشته باشد که مهمترین آنها شامل موارد زیر است:
- قیمت بالا
- تقلبی‌بودن کود کلات (به‌ویژه آمینوکلات‌ها)
- احتمال افزایش و تجمع عناصر خطرناک در خاک و آب (آلودگی محیط زیست) و محیط ریشه (به خطر افتادن سلامت گیاه و سلامت محصولات غذایی)
البته با راهکارهایی مثل استفاده از کلاته‌کننده‌های طبیعی، کود کلات نانو و همچنین استفاده از فرآیندهای جدید و متفاوت می‌توان این مشکلات را کم کرد. با این‌حال، پیش از خرید این کودها با مشاوران کشاورزی صحبت کنید.
بهترین زمان مصرف کود کلات
معمولاً ریزمغذی‌ها را قبل از کاشت استفاده می‌کنند، اما گاهی ممکن است کاربرد اضافی در فصل هم نیاز باشد. این موارد معمولاً عبارتند از:
- رفع ضروری کمبودهای عناصر غذایی
- آماده‌سازی درختان برای زمستان (اواخر تابستان/پاییز)
- نیاز بالای گیاه به ریزمغذی‌ها در مراحلی از رشد (به‌ویژه اوایل بهار)
- رشد گیاه در شرایطی مانند pH بالا یا پایین خاک، شنی بودن خاک و …
سخن پایانی
ریزمغذی‌ها را در قالب کودهای مختلف شامل کودهای ترکیبی (ریزمغذی‌های افزوده شده به کودهای درشت‌مغذی)، پوشش‌دار و کلاته استفاده می‌کنند. در بین آنها، کاربرد کلات‌های ریزمغذی موثرترین راه تأمین نیاز گیاهان به عناصر کم‌نیاز (کم‌مصرف) است. این کودها در برابر فعالیت میکروارگانیسم‌های خاک مقاومند و ریزمغذی‌ها را در محدوده وسیعی از pH حفظ می‌کنند.
کاربرد آنها بر عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی و افزایش مقاومت گیاهان در برابر تنش‌های مختلف تأثیر دارد. همچنین باعث افزایش جذب عناصر غذایی، افزایش کارایی کودها، اصلاح pH خاک، جلوگیری از جذب مواد خطرناک (فلزات سنگین) توسط گیاهان و در نتیجه جلوگیری از آلودگی محیط زیست و کمک به سالم ماندن زنجیره غذایی خواهد شد. اثربخشی این کودها به ساختار مولکولی آنها، نیازهای گیاه، وضعیت خاک و شرایط آب‌وهوایی بستگی دارد. برای تعیین نوع کود کلات، میزان و بهترین شیوه و زمان کاربرد آن حتماً با مهندسان کشاورزی مشورت کنید.
منابع:
