سوسک کاپنودیس پسته یکی از آفات مهمی است که درختان پسته را به‌شدت ضعیف کرده و حتی ممکن است درختان آلوده شده را به‌کلی نابود کند. این آفت که به آن سوسک طوقه خوار پسته نیز می‌گویند می‌تواند خسارات سنگینی به باغات پسته و محصول ارزشمند آنها وارد کند. ازآنجایی‌که در بسیاری از مناطق کشت پسته در ایران شاهد پراکندگی و شیوع این نوع آفت هستیم، این مقاله از «آبادلند» را به معرفی سوسک ریشه پسته و علائم، خسارات و همچنین روش‌های کنترل و مبارزه با آن اختصاص داده‌ایم. اگر آفت کاپنودیس پسته در منطقه شما نیز رویت شده و به دنبال کسب اطلاعات جامع درباره آن هستید تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
ریخت شناسی کاپنودیس پسته
سوسک ریشه پسته (با نام علمی Capnodis cariosa) به انواع گونه‌های پسته حمله‌ور شده و به‌عنوان یکی از آفات مهم پسته در ایران، ترکیه، سوریه و تونس شناخته می‌شوند. برای کنترل و پیشگیری از این آفت ابتدا لازم است با شکل آن آشنا شوید تا در صورت مشاهده کوچک‌ترین اثری از آن بتوانید اقدامات لازم را برای مبارزه و ازبین‌بردن آن انجام دهید.
شکل تخم آفت
تخم‌ریزی سوسک کاپنودیس پسته معمولاً هنگام روز و در ساعات گرم انجام می‌شود؛ این تخم‌ها به رنگ سفید شیری و بیضی‌شکل هستند و قطر آنها حدود 1 میلی متر است. سوسک‌های کاپنودیس ماده معمولاً ناحیه اطراف طوقه یا شکاف‌های موجود در پوست تنه درختان مسن‌تر را برای تخم‌گذاری انتخاب می‌کنند. البته در مواردی دیده شده است که این حشرات روی شاخ و برگ درختان یا میان شکاف‌های موجود در خاک نیز تخم‌گذاری می‌کنند.
شکل لارو آفت
لاروهای این آفت سر سیاه‌رنگ کوچکی دارند و بدنشان به رنگ سفید – کرم یا زرد و بسیار کشیده است. این لاروها که طول آنها در بزرگ‌ترین حالت بین 110 تا 140 میلی متر است معمولاً پرز و موی کمی دارند و فرم بدنشان شبیه تسبیح‌های دانه درشت است. شیارهایی که روی سطح پشتی لاروها وجود دارد در ناحیه جلوی سینه به هم می‌رسند و فرمی شبیه به شکل عدد 8 را ایجاد می‌کنند.
شکل حشره بالغ
سوسک کاپنودیس پسته در حالت بالغ به حشره سیاه‌رنگ درشتی با طولی بین 35 تا 40 میلی متر تبدیل می‌شود. این حشره سری خمیده و رو به پایین و چشم‌های کشیده و بیضی‌شکلی دارد که ظاهر متمایزی به آن می‌دهد. علاوه بر این، پولک‌های ریز و نازک سفید رنگی روی بدن این حشره وجود دارد و بالپوش های آن با خال‌های سفید رنگ نامنظمی پوشانده شده‌اند. روی هر یک از بالپوش های کاپنودیس بالغ 10 شیار کم عمق موازی وجود دارد. شاخک‌های این آفت 11 مفصلی هستند و مفصل اول بسیار برجسته و درشت است. قفسه سینه آن نیز که در قسمت جلویی پهن و در قسمت عقب باریک‌تر می‌شود با نقاط برجسته‌ای به رنگ سیاه مات پوشیده شده است.
خسارات کاپنودیس پسته
گزارش‌ها نشان داده است که سوسک طوقه خوار در کشورهای حوزه آسیای شرقی، به‌ویژه در ترکیه و ایران، خسارت زیادی به باغات پسته وارد می‌آورند. بسیاری از کشاورزان تصور می‌کنند این آفت تنها درختان پسته بالغ یا مسن را آلوده می‌کند؛ اما واقعیت این است که سوسک کاپنودیس پسته به درختان جوان هم حمله کرده و به آنها نیز خسارت وارد می‌کند. این آفت بیشتر درختان ضعیف را طعمه خود قرار داده و روی آنها تخم‌گذاری می‌کند. سوسک‌های ماده که علاقه زیادی به طوقه درختان پسته دارند، به‌صورت خوشه‌ای روی آن تخم‌گذاری می‌کنند؛ بااین‌حال احتمال تخم‌گذاری آنها روی سطح خاک، نزدیک به تنه درخت نیز وجود دارد.
لاروهای تازه‌متولدشده در وهله اول از نزدیک طوقه به تنه درخت نفوذ می‌کنند؛ سپس به سمت ریشه‌های درخت پیش‌روی کرده و باعث تضعیف آن می‌شوند. این لاروها کانال‌هایی روی محل تخم‌گذاری حفر می‌کنند که از روی پوست درخت تا امتداد ریشه‌ها ادامه پیدا می‌کند. این کانال‌ها علاوه بر اینکه خودشان به درخت آسیب وارد می‌کنند، امکان نفوذ قارچ‌های بیماری‌زا را به ریشه‌ها و تنه درخت نیز فراهم می‌کنند. یکی از شایع‌ترین انواع این قارچ‌ها قارچ فیتوفتورا (Phytophthora) است که بیماری گموز (شیره سیاه پسته) را به همراه آورده و خسارات جدی به درختان و محصول باغ وارد می‌کند.
لاروها در این مرحله از لایه نازک بافت کامبیوم که بین بافت چوبی و بافت آبکش درخت قرار دارد تغذیه کرده و سپس کم‌کم به بافت‌های چوبی درخت نفوذ می‌کنند؛ به‌این‌ترتیب جریان شیره نباتی درخت قطع شده و رشد شاخه‌ها و باردهی کلی درخت کاهش شدیدی پیدا می‌کند. تقریباً دو سال طول می‌کشد تا لارو سوسک کاپنودیس رشد کند و پس از طی مرحله دگردیسی به حشره بالغ تبدیل شود. سوسک کاپنودیس پسته بالغ از پوست شاخه‌ها و لاروهای آن از ریشه‌های درخت پسته تغذیه می‌کنند. این آفت به‌ویژه در باغات پسته مسن و همچنین باغاتی که به‌اندازه کافی آبیاری نمی‌شوند و روش‌های کشاورزی نادرستی در آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد، شیوع بیشتری دارد.
علائم کاپنودیس پسته
خسارت آفت کاپنودیس بیشتر به لاروهای آن برمی‌گردد؛ نه به حشره بالغ. سوسک‌های کاپنودیس ماده هرچند ماه یکبار به‌صورت تقریبی حدود 2000 تخم در خاک می‌گذارند و بعد از آن لاروهای تازه‌متولدشده به ریشه‌ها نفوذ می‌کنند. رشد لاروها و شفیره‌ها ممکن است 6 تا 14 ماه طول بکشد. مراحل پیشرفته رشد لاروی در داخل بافت‌های ریشه انجام می‌شود که این پنهان شدن در ریشه از آنها در مقابل حشره‌کش‌ها و شکارچیان طبیعی محافظت می‌کند. تنها یک لارو آفت کاپنودیس پسته قادر است یک درخت پسته کم‌سن و جوان را از بین ببرد؛ از سوی دیگر، تنها چند لارو می‌توانند یک درخت بالغ را به طور کامل نابود کنند.
حشرات بالغ از اوایل فصل بهار تا ابتدای پاییز در باغات ظاهر می‌شوند؛ بااین‌حال، این آفت این قابلیت را دارد که در هر دو حالت لارو و بالغ زمستان را در زیستگاه فعلی خود سپری کند. حشرات بالغ معمولاً زمستان را زیر سرپناه‌های متفاوتی مانند پوسته جدا شده درختان یا لابه‌لای خاک‌برگ داخل باغات پشت سر می‌گذارند.
درصورتی‌که (خدای‌نکرده) باغ پسته شما به این آفت مبتلا باشد، از اوایل بهار تعداد زیادی از این نوع سوسک را روی درختان خود مشاهده خواهید کرد. بااین‌حال در برخی از موارد دیده شده که بخشی از جمعیت این سوسک‌ها در اوایل ماه مهر ظاهر می‌شوند. سوسک کاپنودیس پسته جزو آفات نسبتاً مقاوم محسوب می‌شود؛ به‌طوری‌که حتی شاید بتواند زمستان را هم بدون آسیب پشت سر گذاشته و در بهار سال بعد شروع به تولید مثل کند.
سوسک طوقه خوار پسته بر خلاف نام خود تنها از ریشه درختان پسته تغذیه نمی‌کند؛ حشرات بالغ این گونه از برگ‌های جوان درختان پسته، جوانه‌ها و حتی در مواردی دمبرگ‌های آن نیز تغذیه می‌کنند. در مقابل، لاروهای این آفت بیشتر از بافت پوست درخت تغذیه می‌کنند. یکی از مهم‌ترین علائم آفت کاپنودیس در باغات پسته مشاهده ترشحات در اطراف ریشه و همچنین بقایای نارنجی‌رنگ فضولات لاروها و مخلوطی از بقایای نسوج گیاهی و ترشحات ریشه روی طوقه و تنه درخت است. درصورتی‌که هم‌زمان با این علائم مشاهده کردید که قسمت‌هایی از پوست درخت با وجود داشتن ظاهر طبیعی پوک شده و به‌راحتی متلاشی می‌شود، احتمال وجود آفت کاپنودیس در باغ شما بسیار بالاست.
راه‌های کنترل و مبارزه با کاپنودیس پسته
بسیاری از باغداران برای مبارزه با سوسک کاپنودیس پسته از آفت‌کش‌های سنتتیک مانند سموم ارگانوفسفره و کاربامات یا آفت‌کش‌های سیستمیک مانند سموم نئونیکوتینوئید استفاده می‌کنند؛ بااین‌حال استفاده مداوم از این نوع آفت‌کش‌ها باعث می‌شود سوسک طوقه خوار کم‌کم نسبت به آن مقاوم شده و این موضوع خود باعث ظهور جمعیت‌هایی از این آفت می‌شود که نسبت به آفت‌کش‌ها بسیار مقاوم هستند. علاوه بر این، حتی با وجود استفاده زیاد از آفت‌کش‌ها، این سوسک باز هم خسارات اقتصادی قابل‌توجهی به درختان پسته وارد می‌کند؛ بنابراین، بهترین روش مبارزه با آفت کاپنودیس استفاده از روش‌های ایمن و مؤثر برای کنترل و مدیریت آن است.
با وجود موارد ذکر شده، درصورتی‌که برای مبارزه با سوسک ریشه پسته به سموم شیمیایی نیاز دارید هنگام گستردگی شیوع حشرات بالغ از این فرمول استفاده کنید:
- مرحله اول: حدود 10 لیتر از محلول 4 در هزار (4 لیتر سم در 1000 لیتر آب) سم فنیتروتیون را در شعاع 10 سانتی متری طوقه هر درخت پسته بریزید.
- مرحله دوم: حدود 10 لیتر آب روی محل سم‌پاشی شده بریزید تا محلول سم به خوبی جذب شود.
- نکته: بهترین زمان برای سم‌پاشی سوسک کاپنودیس در باغات پسته ایران اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد ماه است.
باتوجه‌به اینکه حشره بالغ سوسک کاپنودیس می‌تواند مدت زمانی طولانی بقای خود را حفظ کند، استفاده از سموم و مبارزه شیمیایی معمولاً نتیجه مطلوبی به دنبال نخواهد داشت. بااین‌حال، در سال‌های اخیر تحقیقاتی انجام‌گرفته است که قابلیت دو نماتد پسته (کرم‌های میکروسکوپی و نخ مانند) بیمارگر حشرات به نام‌های هتروهبدیتیس باکتریوفورا (Heterorhabditis bacteriophora) و استینرنما کارپوکپسائه (Steinernema carpocapsae) را در کنترل بیولوژیک یا بازداری زیستی از شیوع این آفت مورد بررسی قرار داده‌اند؛ اما این تحقیقات هنوز در مراحل اولیه هستند و نتایج آنها به‌صورت تجاری در دسترس قرار نگرفته است.
راه‌های پیشگیری از کاپنودیس پسته
به‌طورکلی، آفت کاپنودیس پسته از آن نوع آفاتی است که جمله «پیشگیری بهتر از درمان است» در مورد آن کاملاً صدق می‌کند؛ چرا که هنوز روش کنترل شیمیایی مؤثری برای این آفت شناخته نشده و درباره دشمنان طبیعی و شکارگرهای آن نیز اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. بنابراین، بهترین روش پیشگیری از سوسک ریشه پسته این است که از شیوه‌های کشاورزی صحیح و مناسب در باغ خود استفاده کنید و از روش‌های بازداری زراعی و بهداشتی مرتبط غافل نشوید که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- تقویت درختان از طریق آبیاری به‌اندازه و منظم، برنامه تغذیه اصولی و کوددهی به‌موقع و به‌اندازه (به‌ویژه کودهای پتاسه)، شخم‌زدن سالانه خاک (پای‌کنی درخت) و همچنین یخ آب زمستانه
- خارج‌کردن به‌موقع لاروهای سوسک کاپنودیس پسته از داخل کانال‌های ایجاد شده به‌وسیله مفتول‌های سیمی
- حفر حوضچه‌های پرازآب اطراف درخت تا تخم‌ها و لاروهای این آفت پیش از خسارت زدن به درخت در آن غرق شوند.
- رسیدگی و مراقبت ویژه به درختان ضعیف و مسن
- جلوگیری از رسیدن آب به تنه درخت
کلام آخر
سوسک طوقه خوار پسته باعث ضعف و زوال شدید درختان پسته شده و در مواردی نابودی و خشکی کامل آنها را در پی دارد. این خسارت‌ها به‌ویژه زمانی که آلودگی ایجاد شده با گموز همراه باشد تشدید می‌شود. در این مقاله از «آبادلند» علائم سوسک کاپنودیس پسته و همچنین خسارات و روش‌های مبارزه و پیشگیری از آن را با شما در میان گذاشتیم. همان‌طور که اشاره کردیم بهترین روش مبارزه با این آفت پسته این است که از طریق روش‌های زراعی و باغداری مناسب جلوی شیوع این آفت را بگیرید.
امیدواریم که مطالعه این مقاله در افزایش آگاهی شما درباره سوسک طوقه خوار پسته مؤثر واقع شده باشد و از ابتلای باغ شما به این آفت مخرب جلوگیری کند. بااین‌حال، اگر درباره این آفت و روش‌های پیشگیری از آن یا هر آفت دیگری پرسشی دارید، حتماً آن را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید. همچنین در صورت تمایل به دریافت مشاوره رایگان تلفنی و متنی به صفحه مشاوره کشاورزی وب‌سایت ما مراجعه کرده و مشکلات خود را با همکاران ما در میان بگذارید.
منابع:
