آشنایی با پسیل معمولی پسته و خسارت آن در باغ
پسیل پسته مهمترین آفت از گروه آفات درجه اول پسته است. این حشره، هرساله آسیب‌های زیادی به باغ‌های سراسر جهان می‌زند و مشکلات فراوانی را برای باغداران و پسته‌کاران کشورمان نیز بوجود می‌آورد. پسیل معمولی پسته که به آن شیره خشک نیز گفته می‌شود، از شیره درختان تغذیه می‌کند و از این راه، به باغ‌های پسته کشور خسارت می‌زند. حشره پسیل پسته بومی ایران است و در باغ‌های تمامی مناطق پسته‌کاری این کشور گسترش یافته است. با این حال، خسارت آن در باغ‌های مختلف و در مناطق گوناگون، لزوماً یکسان نیست.
در باغ‌های متراکم یا دارای درختان ضعیف و همچنین باغ‌هایی که در آن توجه به تغذیه، آبیاری، مدیریت علف‌های هرز و مدیریت آفات و بیماری‌ها ضعیف است، این حشره خسارت بیشتری به بار می‌آورد. افزون بر این، برخی ارقام پسته (اکبری، ممتاز، احمدآقایی و …) و نیز نهال‌ها و درختان جوان‌تر پسته، به این آفت حساس‌ترند و باغ‌های زیر کشت چنین گیاهانی بیشتر در معرض آسیب پسیل قرار می‌گیرند.
شوربختانه، خسارت پسیل پسته تنها به سال جاری محدود نمی‌شود و آسیب‌های آن در سال پس از حمله حشره به باغ نیز، ادامه خواهد داشت. به بیان روشن‌تر، حمله این حشره می‌تواند سال‌آوری درختان باغ شما را تشدید کند و باعث کاهش بیشتر محصول سال آینده شود. در ادامه، با این آفت مهم پسته و آسیب‌های آن بیشتر آشنا خواهیم شد.
زیست‌شناسی (بیولوژی) پسیل معمولی پسته
پسیل معمولی پسته با نام علمی Agonoscena pistacia، از حشرات راسته نیم‌بالان (Hemiptera) است. این راسته، گروه بسیار بزرگی از حشرات را در خود جای داده است که هرکدام شکل‌ها و اندازه‌های متنوعی دارند. از این‌رو، پسیل با انواع سن پسته، شته‌ها، زنجره پسته و ساس‌های خونخوار و … در یک راسته قرار می‌گیرد.
این حشره بسیار کوچک است و معمولاً 1/5 تا ۲ میلی‌متر طول دارد. بدن آن صاف و بیضی شکل، با سر و سینه‌ای دارای عرض برابر است که روی آنها لكه‌های كشيده‌ای به رنگ همان نواحی یا کمی تیره‌تر دیده می‌شود.
اندازه و شکل بال حشرات کامل این آفت در مناطق جغرافیایی مختلف و دارای آب و هوای مختلف، متفاوت است. به‌طوری که مشخص شده، حشرات مناطق خنک‌تر (خراسان)، نسبت به مناطق گرم‌تر (کرمان) بدن بزرگتر و بال‌های کشیده‌تری دارند.
ریخت‌شناسی (مرفولوژی) پسیل پسته
شکل پسیل معمولی بر اساس مراحل مختلف زندگی این حشره، به قرار زیر است:
تخم
تخم‌های پسیل بیضی‌شکل و نوک‌تیز هستند. آنها در ابتدا کرم یا سفیدند و سپس زرد یا نارنجی می‌شوند.
پوره (نیمف)
پوره‌های سن ۱ و ۲ پسیل معمولی زرد رنگند. اما نمف‌‌های سنین بالاتر و حشره بالغ آن نارنجی هستند و روی سر و سینه خود، لکه‌های قهوهای تیره دارند. این آفت کوچک اما بسیار دردسرساز، ۴ بال نازک یا غشایی شبکه‌ای شکل دارد. جوانه‌های بال در پوره‌های سن ۲ پديدار می‌شوند و حشره در سن آخر پورگی بالچه‌های اولیه تیره رنگی دارد. بنابراین پوره پسیل نمی‌تواند پرواز کند و حشره برای این کار باید همه مراحل تکامل خود را طی کرده باشد.
حشره کامل
حشره بالغ پسیل معمولی پسته دو شکل زمستانه و تابستانه دارد. شکل زمستانه آن، جثه بزرگتر و بدنی تیره‌تر دارد. سطح بدن آنها قهوهای روشن است و در برخی بخش‌ها لکه‌های تیره‌ای دارد. بدن حشرات بالغ تابستانه، در ابتدا مایل به سفید و بدون لکه است. ولی، کم‌کم رنگ زمینه سر و سینه آنها تیره (نارنجی یا قرمز روشن) می‌شود و لکه‌های قهوهای روی بدنشان نیز نمایان خواهد شد. بخش‌هایی از بدن این حشرات از جمله، اندام تولیدمثل آنها و ۲ بند آخر شاخک‌هایشان قهوهای است.
افزون بر دانستن موارد بالا که می‌توانند کار شناسایی این حشره در باغ را ساده‌تر کنند، لازم است به شکل و ساختار قطعات دهانی آنها نیز توجه کنید. چرا که خسارت این آفت به باغ پسته، نتیجه تغذیه مداوم آنها از شیره گیاهان است. پسیل مانند دیگر حشرات هم‌راسته خود، دارای قطعات دهانی مکنده ــ زننده است. همین ویژگی امکانی را فراهم می‌کند تا این حشره بتواند به‌سادگی شیره گیاه را بمکد و از آن تغذیه کند.
چرخه زندگی پسیل معمولی پسته
مراحل سه‌گانه چرخه زندگی این حشره شامل تخم، پوره و حشره کامل است. این آفت، در حالت پورگی و حشره کامل می‌تواند خسارت اقتصادی به بار آورد. پسیل پسته از گروه حشرات دارای دگردیسی ناقص یا تدریجی است؛ یعنی حشره پس از خروج از تخم، به شکل لارو نخواهد بود. همچنین در دوره تکامل نیز مرحله شفیرگی نخواهند داشت. بنابراین نوزاد آنها بسیار شبیه حشره بالغ است؛ با این تفاوت که در سنین اولیه پورگی بال ندارد. کم‌کم و پس از چند مرحله پورگی و پوست‌اندازی، بال‌ها نیز جوانه می‌زنند و حشره توان تولیدمثل را هم پیدا می‌کند. در نهایت پوره پسیل پس از ۵ (یا ۶) نسل در سال، به موجود بالغ و حشره کامل تبدیل می‌شود.
حشرات ماده پس از کامل شدن جفت‌گیری، ۳ تا ۴ روز بعد تخم‌هایی به صورت انفرادی یا در دسته‌های ۵ تا ۵۰ تایی می‌گذارند. آنها معمولا روی سطح برگ‌ها تخم‌گذاری می‌کنند. اما دمبرگ‌های شاداب، شاخه‌های تازه روئیده و همچنین قسمت انتهایی جوانه‌های متورم و سبز شده (در آغاز بهار) از دیگر بخش‌هایی است که برای این کار انتخاب می‌کنند.
۳ تا ۱۰ روز پس از تخم‌گذاری (بسته به شرایط آب و هوایی)، تخم‌ها تفریخ می‌شوند و پوره‌ها از تخم بیرون می‌آیند. حدود سه هفته پس از آن، ۵ (یا ۶) سن پورگی طی می‌شود و حشرات کامل ظاهر می‌گردند. جمعيت این آفت پس از رشد جوانه‌ها در آغاز بهار تا اوایل تابستان افزایش می‌یابد. حشرات تا زمان ریزش برگ پسته در پایيز روی درختان باقی خواهند ماند و سپس بسیاری از آنها برای زمستان‌گذرانی به سوی دیوارهای باغ، کلوخ‌ها و برگ یا علف‌های هرز روی زمین می‌روند.
نحوه ایجاد خسارت پسیل در باغ پسته
پوره‌ها بلافاصله پس از خروج از تخم شروع به تغذیه می‌کنند. آنها خرطوم خود را وارد برگ یا جوانه‌ها می‌کنند و از این راه شيره گياهی را می‌مکند. آفت پسیل پسته از مواد پروتئینی شیره گیاه استفاده می‌کند و میزان فراوانی مواد قندی (عسلک) را دفع می‌کند. این مواد در مجاورت هوا خشک می‌شوند و به رنگ سفید در می‌آیند (برگ‌ها شکرک می‌زنند). از این‌رو، این آفت را با نام شیره خشک نیز می‌شناسند.
پسیل پسته در فصل بهار روی برگ‌ها و جوانه‌های درختان باغ تخم‌گذاری می‌کند. پوره‌ها پس از حدود 10 روز از تخم خارج می‌شوند و تغذیه خود را از شیره گیاه آغاز می‌کنند.
بیشترین خسارت‌زایی این آفت به باغ پسته در ماه‌های خرداد، تیر و مرداد رخ می‌دهد. در این ماه‌ها که همزمان با رشد اندازه میوه و پر شدن مغز پسته است، پوره‌ها و حشرات بالغ در حال تغذیه از درخت هستند. این حجم بالای برداشت از شیره گیاهی، هم کل درخت را ضعیف می‌کند و هم کیفیت محصول را کاهش می‌دهد. میوه‌ها در رقابت با آفت برای جذب و استفاده از غذای تولید شده در گیاه شکست می‌خورند و میزان دهان بسته بودن، درصد پوکی و نیم‌مغزی آنها افزایش می‌یابد.
خسارت پسیل در باغ پسته
حمله پسیل به باغ پسته باعث بروز موارد زیر می‌شود:
- ریزش برگ‌ها
- کاهش عملکرد باغ
- ضعف عمومی درختان
- ریزش جوانه میوه‌ها و کاهش باردهی سال‌های جاری و آتی
- پوک شدن مغز پسته و پر نشدن کامل دانه‌ها (بالا بودن میزان میوه‌های نیم‌مغز در محصول باغ)
احتمال حمله قارچ‌ها و رشد آنها روی برگ‌ها، بد منظره شدن برگ‌ها و شاخه‌ها و دهان بسته ماندن میوه نیز از دیگر عوارض و نشانه‌های حمله پسیل معمولی به درخت پسته است. در باغ‌هایی که مورد حمله شدید قرار گرفته‌اند، شکرک حتی در پای درختان نیز دیده می‌شود.
طغیان پسیل پسته
احتمال طغیان آفت و افزایش غیرقابل کنترل جمعیت پسیل پسته در باغ‌های با مدیریت و درختان ضعیف بیشتر است. سنگین‌ترین خسارت پسیل را در باغ‌هایی با شرایط زیر می‌توان دید:
- دچار کم‌آبی
- با مدیریت ضعیف در زمینه مبارزه با آفات و علف‌های هرز
- دارای بافت نامناسب خاک (خاک بیش از حد سبک یا سنگین)
- دارای رژیم تغذیه‌ای نامناسب (مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی ازته)
- بدون هرس مناسب (باغ‌هایی که هرس زمستانه و تابستانه در آنها انجام نمی‌شود و شاخه‌های آلوده درختانشان حذف نمی‌شوند)
نحوه مبارزه با پسیل پسته
برای کنترل پسیل معمولی پسته و کاهش آسیب ناشی از آن به باغ، راه‌های متنوعی وجود دارد. از آنجا که این آفت جزو آفات درجه یک و کلیدی باغ پسته (به ویژه در ایران) به‌شمار می‌رود، استراتژی‌های مبارزه با آن باید حتماً زیر نظر کارشناسان مجرب انتخاب شود.
هنگامی که صحبت از مبارزه با آفات می‌شود، ذهن بسیاری از کشاورزان بلافاصله به سوی استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم شیمیایی معطوف می‌شود. ممکن است گمان کنید مبارزه شیمیایی با بیماری پسیل پسته نیز می‌تواند نخستین و موثرترین گزینه برای کنترل جمعیت این آفت در باغ باشد؛ اما این تصور در واقعیت چندان درست نیست.
برای مبارزه با پسیل پسته می‌توانید از راه‌های شیمیایی نیز استفاده کنید اما از آنجایی که سال‌هاست این آفت به بسیاری از آفت‌کش‌های شیمیایی مقاوم شده است، کاربرد سم‌های رایج برای نابودی آن احتمالاً چندان کارساز نخواهد بود.
راه‌های مبارزه با پسیل پسته و خسارت آن عبارتند از:
- کنترل مکانیکی، مديريت بهینه باغ و انجام عمليات زراعی: کارهایی شامل کاشت ارقام مقاوم، تغذیه و تقویت درختان با مواد غذایی مورد نیاز آنها، آبیاری به هنگام و کافی باغ، هرس درختان، شخم زمستانه، یخ آب زمستانه، حذف برگ‌ها و علف‌های هرز
- کنترل فیزیکی: استفاده از کارت‌های زرد چسب‌دار
- کنترل بیولوژیکی :کمک گرفتن از دشمنان طبیعی این آفت از جمله کفشدوزک‌ها، زنبورهای انگل و بالتوری سبز برای کنترل جمعیت آفت
- کنترل شیمیایی: استفاده از حشره‌کش‌های غیرآسیب‌رسان به حشرات مفید، در زمان مناسب و با دوز توصیه شده توسط کارشناس کشاورزی منطقه
- مدیریت تلفیقی: بهره‌گیری همزمان از راه‌های مختلف مبارزه با آفت و اجرای همزمان روش‌های بیولوژیکی شیمیایی و عملیات زراعی
در مطلب درمان پسیل پسته همه راه‌های مبارزه با این آفت را به‌شکل دقیق‌تر و با جزئیات بیشتری بررسی کرده‌ایم.
اهمیت شناخت درست آفت پسیل پسته
یکی از نکته‌های مهم درباره آفت پسیل پسته آن است که این آفت، گونه‌ها و انواع مختلفی دارد. هرکدام از این گونه‌ها آسیب‌های مختلفی را با درجات متفاوت به باغ شما می‌رسانند. در بین آنها، پسیل معمولی خطرناک‌تر است و به باغ شما خسارت سنگین اقتصادی می‌زند. نشانه‌های آسیب پسیل معمولی را بررسی کردیم؛ اکنون خوب است بدانید، اگر برگ درختان پسته باغتان دچار پیچ‌خوردگی شده است و در لابه‌لای این پیچ‌خوردگی‌‌ها، پوره‌ها و حشرات بالغ را می‌بینید، باغ شما هدف حمله پسیل پیچاننده یا پیچنده قرار گرفته است. این نوع، با پسیل معمولی تفاوت دارد و از آفات درجه سه درختان پسته به‌شمار می‌رود. با اینکه پسیل معمولی پسته بیشترین خسارت را به باغ می‌زند، نباید اجازه دهید جمعیت آفات دیگر در آن افزایش یابد. چراکه باعث خسارت بیشتر می‌شوند. در این‌حالت، برنامه دفع آفات باغ پیچیده‌تر و مقابله با آنها دشوارتر خواهد شد.
برای مبارزه مؤثر با پسیل پسته، پیش از سمپاشی احتمالی باغ یا اجرای هر شیوه کنترلی و مقابله‌ای دیگر، نخست با مشاوران کشاورزی مشورت کنید. با کمک آنها از نوع آفت مطمئن شوید، سپس روش مبارزه را انتخاب و اجرا کنید. ناگفته نماند، انواع دیگر پسیل نیز در باغ‌های پسته کشور گزارش شده است اما بیشترین آسیب‌ها مربوط به نوع معمولی و پس از آن، پسیل پیچنده پسته بوده است.
نتیجه‌گیری
پسیل معمولی پسته مهمترین آفت باغ‌های پسته است که عملکرد درختان و کیفیت محصول باغ را کاهش می‌دهد و باعث ضعیف شدن گیاه می‌شود. این حشره تقریباً در همه دوره‌های زندگی خود از تفریخ تخم‌ها (بیرون آمدن از تخم) تا سنین پورگی و پایان زندگی و مرگ حشره کامل، از گیاه میزبان تغذیه می‌کند. ضعف درختان و مدیریت ضعیف باغ زمینه را برای رشد این حشره و حتی طغیان آن فراهم می‌کند.
برای مبارزه با پسیل معمولی پسته، به حداقل رساندن خسارت آن و حفظ بازارهای مصرف خارجی و داخلی، روش‌های مختلفی وجود دارد. با کشت ارقام مقاوم، مدیریت صحیح باغ و راه‌های متنوع دیگر می‌توان به مبارزه با این آفت پسته پرداخت. معمولاً اجرای همزمان ترکیبی از روش‌های موجود و استفاده از راه‌های تلفیقی پیشنهاد می‌شود چراکه راه مطمئن‌تری است. همچنین این شیوه دفع آفات پسته، سلامت محیط زیست و دیگر موجودات را نیز به خطر نخواهد انداخت.
