یکی از مهم‌ترین آفات پسته در ایران و سراسر جهان حشره سنک با نام‌های علمی Megacoelum spp و Campylomma spp است. این حشره که به نام آفت سنک نیز شناخته می‌شود، با خوردن شیره گیاه پسته خسارات فراوانی به باغداران می‌ر‌ساند. زیرا باعث زردی و پژمردگی برگ‌ها، کاهش رشد و باردهی درخت و سرانجام کاهش کیفیت محصولات باغ می‌شود.
همچنین این آفت سبب تولید عسلک (ماده چسبناک) می‌شود که می‌تواند به جذب قارچ‌های دوده‌ای و کاهش کیفیت رشد درختان بینجامد. از این رو شناخت، و روش‌های پیشگیری، کنترل مؤثر و مقابله با این آفت، برای باغداران و کشاورزان ضروری است. ما در این مقاله می‌کوشیم تا شما را بیش از پیش با حشره سنک و روش‌های مبارزه با آن آشنا کنیم. پس تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
شکل حشره سنک
بدن کوچک و بال‌های شفاف از برجسته‌ترین ویژگی‌های حشره سنک هستند که به جابه‌جایی و پرواز سریع آنها کمک زیادی می‌کند. این حشره روی برگ‌ها و شاخه‌های درخت پسته تخم‌هایی به رنگ زرد روشن می‌گذارد. پوره‌های این حشره، پس از خارج شدن از تخم، شیره گیاه را میمکند. بنابراین ضعف و سستی و نیز کاهش سرعت رشد گیاه مبتلا به آفت اصلاً عجیب نیست.
ناگفته نماند این آفت که در طول سال چند نسل دارد، به سرعت بر جمعیت خود می‌افزاید. در آغاز فصل بهار یعنی فروردین و اردیبهشت، آفت سنک روی درختان پسته قابل مشاهده است. با اینکه سنک‌های پسته را معمولاً سبز رنگ می‌دانند، ولی آنها ممکن است به رنگ‌های قهوه‌ای و خاکستری نیز ظاهر شوند.
ناگفته نباید گذاشت حتی سنک بالغ نیز بسیار ریزجثه است. طول بدن این حشره از 1/3 میلی‌متر تجاوز نمی‌کند. پوره‌های سنک بدون بال تیره و بیضی و بالغ‌ها با سلول‌های ریز و شفافی که سینه و بال‌هایشان را می‌پوشانند، مانند توری به چشم می‌آیند. همچنین سنک‌های گیاهخوار خرطوم 4 تا 5 مفصلی کشیده و راست دارند که در زمان استراحت حشره در شکاف ناحیه شکمی سینه جای می‌گیرد.
عمر حشره سنک
رشد حشرات سنک از مراحل خاصی پیروی می‌کند. در این بخش رشد این حشره را به شکل کوتاه شرح می‌دهیم.
- زمستان‌گذرانی: سنک پسته زمستان‌گذرانی خود را به شکل حشره کامل می‌گذراند.
- خروج از تخم‌ها: با آغاز بهار و گرم شدن دمای هوا، پوره‌های سن یک از تخم‌ها بیرون می‌آیند. آنها به‌سرعت شروع به مکیدن و خوردن شیره گیاه می‌کنند.
- پوره‌ها: پوره‌های سن یک پس از خروج از تخم، به‌سرعت رشد می‌کنند و از شیره گیاهی تغذیه می‌کنند. این مرحله شامل چندین پوست‌اندازی است که در هر مرحله پوره‌ها بزرگ‌تر و قوی‌تر می‌شوند.
- بزرگسالی: پوره‌ها پس از چندین مرحله پوست‌اندازی، تبدیل به حشرات بالغ می‌شوند. حشرات بالغ نیز از شیره گیاهی می‌خورند و حتی می‌توانند به میوه‌های پسته نیز آسیب بزنند و موجب خسارات شدید شوند.
- تخم‌گذاری دوباره: حشره سنک کامل پس از رسیدن به بلوغ جنسی، فرآیند تخم‌گذاری را دوباره آغاز می‌کند. آنها در برگ و بافت‌های نرم گیاهان میزبان تخم گذاشته و چرخه زندگی خود را دوباره آغاز می‌کنند.
همانگونه که گفتیم آفت سنک طی سه مرحله زندگی خود را کامل می‌کنند. ابتدا تخم گذاشته، تخم‌ها به پوره تبدیل می‌شوند و نهایتاً پوره‌ها حشره کامل می‌شوند که اغلب در پایین برگ‌های درخت حضور دارند. برگ‌های درخت میزبان بهترین مکان برای تخم‌های مستطیلی و خیلی ریز آفت هستند. خروج شیره گیاهی در محل فرورفتن خرطوم در سطح بیرونی پوست رویی و نرم میوه، تیره‌رنگ شدن محل فرورفتن خرطوم در سطح بیرونی پوست استخوانی، و خشکیدن میوه‌های پسته و سرانجام ریزش آنها از نشانه‌های خسارت پوره‌های سنک به میوه پسته می‌باشد.
خطرات حشره سنک
حشره سنک می‌تواند ظاهر گیاهان شما را به سادگی نابود کند. در واقع، نه تنها پوره‌ها، بلکه حشره کامل سنک نیز با مکیدن شیره گیاه مانند کنه‌های عنکبوتی سبب اختلال در فرایند فتوسنتز درخت می‌شود. این مسئله باعث می‌شود تا رنگ برگ به‌شکل محسوسی تغییر کند و نیز لکه‌هایی بر آن پدیدار شود. اغلب این آسیب شدید در هفته‌های پایانی تابستانی رخ می‌دهد.
بنابراین اگر لکه‌های قرمز مایل به نارنجی در بخش زیرین برخی برگ‌های درختان باغ شما نظرتان را جلب کرد، باید حدس بزنید که به احتمال بسیار بالا، این حشرات بسیار کوچک در آنجا جا خوش کرده‌اند. زیرا بیشتر آنها در سطح برگ‌ها یافت می‌شوند. همچنین مشاهده لکه‌های مدفوع تیره و براق در سطح زیرین برگ‌ها نشانگر حضور این آفت (و نیز کنه پسته و تریپس) است. ولی خسارت آفت سنک فقط به این مورد خلاصه نمی‌شود.
حشره سنک با خرطوم خود که آن را درون بافت گیاه فرو می‌کند، شیره گیاه را می‌مکد. روشن است نتیجه این کار تضعیف و کاهش رشد درخت و پژمردگی و زرد شدن برگ‌های گیاه شماست. این آفت بیشترین آسیب را به خوشه پسته می‌زند. یعنی پیش از سخت شدن پوست استخوانی میوه پسته و در آغاز رشد و پرورش گیاه. سیاه شدن مغز و میوه پسته، افت کیفیت محصول و کاهش کمیت باردهی درختان باغ از بارزترین نتایج حمله حشره سنک به درختان باغ شماست. با این همه، این حشرات نمی‌توانند خرطوم خود را بعد از تشکیل پوست استخوانی پسته در میوه فرو کنند و از این مرحله دیگر نمی‌توانند خسارتی به محصول بزنند.
انتقال بیماری‌ها مخصوصاً بیماری‌های قارچی از دیگر خطرات حشره سنک می‌باشد. این حشره با استفاده از خرطومش می‌تواند ناقل قارچ‌های بیماری‌زا برای گیاه باشد. از سوی دیگر، از جای فرو رفتن خرطوم حشراتی مانند سنک در برگ و میوه‌ها، شیره گیاهی بیرون می‌زند. این شیره که به آن عسلک هم می‌گویند تا مدتی هرچند کوتاه پس از تغذیه آفت، همچنان از درون بخش‌های مورد حمله توسط آفت بیرون می‌آید و چون خیس و چسبنده است، به‌سادگی انواع ذرات معلق در هوا و به‌ویژه عوامل بیماری‌زایی همچون قارچ‌های دوده‌ای را جذب می‌کند.
در این شرایط، روی سطح برگ لایه‌ای سیاه و چسبناک پدید می‌آید که هم ظاهر گیاه را نازیبا می‌کند و هم باعث کاهش فتوسنتز و آسیب بیشتر به آن می‌شود. همچنین عسلک منبع غذایی خوبی برای دیگر عوامل بیماری‌زا به‌شمار می‌رود. همین موضوع باعث رشد این عوامل و در نهایت گسترش بیماری‌های ثانویه در درخت خواهد شد.
ادامه آسیب بیماری‌‌زاهای گوناگونی که به این ترتیب به گیاه حمله‌ور شده‌اند، سیستم ایمنی و دفاع طبیعی درختان را بیش از پیش ضعیف می‌کند و آنها را در برابر حمله آفات و تنش‌های غیرزنده نیز آسیب‌پذیرتر خواهد کرد. افزون بر این‌ها، مقابله با آفت مستلزم صرف هزینه برای کشاورزان و باغداران است که خود به افزایش هزینه‌های تولید پسته می‌انجامد.
حشره سنک پسته
سنک پسته حشره‌ای است که شکل آنها تقریباً مانند پشه‌های ریز است. رنگ آنها معمولاً سبز یا قهوه‌ای مایل به سبز است. برخلاف باور رایج کشاورزان که سنک پسته را سبز می‌شناسند، سنک پسته می‌تواند به رنگ‌های گوناگون سبز، خاکستری و قهوه‌ای باشد. هجوم این آفت در میانه بهار و همزمان با آغاز رشد میوه پسته است.
سنک‌های خانواده Miridae (سنک‌های گیاهی) در مقایسه با سنک‌های سبز و سنک‌های قرمز، کوچک‌ترند و کشیده اندامند. با بدنی نسبتاً نرم که غذای آنها از شیره نباتی گیاهان زراعی، درختان میوه و علف‌های هرز تأمین می‌شود. شمار اندکی از این حشرات نیز شکارگرند ولی سنک‌های گیاهخوار آفت به‌شمار می‌روند.
راه‌های شناسایی آفت سنک پسته
برای شناسایی آفت سنک پسته می‌توانید در زمان تشکیل میوه تا سخت شدن پوست استخوانی آن با انجام کنترل‌های تصادفی نسبت به شناسایی این حشره اقدام کنید. تکان دادن خوشه روی سطحی صاف مانند سینی یا دستمال سفید و بررسی علف‌های هرز داخل و حاشیه بیرونی به شناسایی این آفت کمک شایانی می‌کنند. لازم به ذکر است شناسایی آفت باید پیش از انجام سمپاشی در باغ صورت پذیرد. زیرا با انجام سمپاشی علیه دیگر آفت‌ها، بدیهی است که از شمار حشره سنک نیز کاسته شود.
پیشگیری از حشره سنک پسته
گفتیم که حشره سنک یکی از آفاتی است که سالانه برای باغ‌های پسته در ایران و جهان مشکل‌ساز است و می‌تواند در صورت نبود مقابله جدی به سرعت افزایش یافته و باعث خسارات هنگفت و جدی به باغ شما شود. بنابراین پیش از مقابله با آفت، آشنایی با روش‌های پیشگیری بسیار سودمندند. این روش‌ها به‌طور خلاصه عبارتند از:
-
مدیریت و کنترل مناسب باغ
با کنترل دقیق و بررسی منظم درختان و شناسایی زودهنگام نشانه‌های آلودگی، می‌توانید از بروز خسارت جلوگیری کنید. همچنین با رعایت بهداشت باغ و حذف برگ‌ها و بقایای گیاهان آلوده می‌توانید مانع از ایجاد پناهگاه‌های حشره شوید.
-
مدیریت آبیاری
روشن است با آبیاری در زمان مناسب و منظم می‌توانید درختان را تقویت کنید و از ریسک آسیب‌پذیری آنها بکاهید.
-
بهره‌گیری از تله‌ها
نصب تله‌های چسبی برای کنترل و پایش جمعیت آفت مفید است.
-
تنوع کشت و گزینش ارقام مقاوم
با کاشت و انتخاب ارقام مقاوم به آفت سنک می‌توانید از بروز خسارت‌های احتمالی جلوگیری کنید و یا دست‌کم از شدت آن به‌صورت چشمگیری بکاهید. همچنین با تنوع در کاشت گیاهان به کاستن از رواج بیماری و آفت‌ها یاری رسانید.
با انجام این کار‌ها می‌توانید تا حد زیادی از بروز خسارات آفت سنک پسته جلوگیری کنید و سلامتی را برای درختان پسته خود به ارمغان آورید.
راه‌های مبارزه با حشره سنک
در مبارزه با حشره سنک پسته، افزون بر پیشگیری شما می‌توانید از روش‌هایی مانند نابودی علف‌های هرز در اواخر فصل برداشت محصول بهره ببرید تا کانون زمستان‌گذرانی این آفت را نابود کنید. همچنین بسیاری از حشرات مانند زنبورها از دشمنان طبیعی این آفت هستند و شما می‌توانید با کاهش سمپاشی بیهوده و نیز پرهیز از استفاده از سم‌هایی که همگی حشرات مفید و زیان‌بار را نابود می‌کنند، به کنترل بیولوژیک آفت کمک کنید.
فراموش نکنید در هنگام شیوع آفت و خسارت شدید، بهتر است از کندن علف‌های هرزی که میزبان حشره سنک هستند، بپرهیزید. با این همه، با توجه به نیاز به سمپاشی می‌توانید از سم‌های مجاز بهره ببرید. ناگفته نماند بهترین زمان سمپاشی علیه حشرات سنک شب است. زیرا بیشترین فعالیت سنک‌ها در شب انجام می‌شود. سمپاشی روی درختان و علف‌های هرز با محلول‌های کاهنده PH می‌تواند به کاهش خسارت آفت کمک شایانی کند.
سم‌های مناسب برای حشره سنک
ناگفته پیداست انتخاب سم مؤثر و مناسب برای مبارزه با آفت سنک اهمیت ویژه‌ای دارد. شما می‌توانید برای انجام سمپاشی از سم‌های حشره‌کش زیر استفاده کنید:
- استامی پراید 500 گرم در هزار لیتر آب
- فنتیون (لبایسید) به نسبت 1/5-1 در هزار
- افوریا به میزان 300 سی‌سی در هزار لیتر آب
- اندوسولفان (تیودان) به نسبت 2/5-2 در هزار
- فنیتروتیون (سومیتون) به نسبت 2-1/5 در هزار
افزون بر موارد بالا همچنین می‌توانید سموم و نکات زیر را نیز با توجه به کاربرد و سطح آسیب در نظر بگیرید.
-
سم‌های شیمیایی
از مؤثرترین سم‌های سیستمیک برای کنترل حشرات مکنده مانند سنک پسته ایمی داکلوپرید (Imidacloprid) است که از راه ریشه‌ها و برگ‌ها جذب و به‌صورت گسترده در گیاه پخش می‌شود. همچنین کلوتیانیدین (Clothianidin) نیز از دیگر سم‌های سیستمیک است که به کنترل سنک‌ها و سایر آفات مکنده کمک فراوانی می‌کند.
-
آفت‌کش‌های تماسی و نفوذی
یکی از سم‌های تماسی مؤثر برای نابودی حشرات مکنده‌ای مانند سنک سایپرمتریوم (Cypermethrin) است. پرمترین (Permethrin) نیز آفت‌کشی تماسی است که می‌تواند روی سنک‌های بالغ و پوره‌هایش مؤثر باشد.
-
سم‌های طبیعی و آلی
با توجه به اینکه اسید استیک (Vinegar) به صورت گسترده مانند سم استفاده نمی‌شود، ولی می‌توان از آن در برخی شرایط برای کنترل آفات کمک گرفت. همچنین شما می‌توانید از روغن‌های معدنی و نئونیکوتینوئیدها نیز برای پیشگیری و کنترل آفات بهره ببرید.
-
سم‌های بیولوژیک
اگرچه باکتری‌‌های Bacillus thuringiensis مستقیماً روی سنک‌ها مؤثر نیستند، ولی می‌توانند برای آن دسته از آفات گیاهی به‌کار روند که احتمالاً همزمان با سنک‌ها وجود دارند.
-
استفاده از ترکیب‌های کنترل
استفاده از ترکیب‌های سم‌های گوناگون (شیمیایی و بیولوژیکی) می‌تواند مانع از مقاومت مؤثر آفت شود.
نکات کلیدی در استفاده از سموم
بهتر است پیش از استفاده از سم شیمیایی علیه آفت این نکات را در نظر بگیرید. در ابتدا و پیش از انتخاب و استفاده از هر نوع سم، مشورت با مشاور کشاورزی یا گیاه‌پزشکی باتجربه برای مشخص کردن بهترین گزینه با توجه به وضعیت و شرایط باغ شما بسیار مفید و کاربردی است. در ضمن بسیار ضروری است که اندازه، زمان‌بندی دستورالعمل‌های مصرف سم را با دقت در نظر گرفته و انجام دهید، تا از آسیب‌های زیست‌محیطی و فردی جلوگیری کنید.
همچنین با انجام آزمون‌های حساسیت روی مقدار کمی گیاه می‌توانید مانع از بروز آسیب‌های احتمالی به درخت شوید. گزینش و بهره‌گیری درست و اصولی از سم‌های شیمیایی، می‌تواند به طرز چشمگیری جمعیت سنک پسته را کنترل کند و مانع از ایجاد خسارت جدی به درختان پسته باغ شما شود.
کلام آخر
یکی از نگرانی‌های مهم باغداران پسته آفت و بیماری‌هایی هستند که سبب کاهش کیفیت و کمیت محصولات می‌شوند. حشره سنک پسته یکی از آفت‌های درختان پسته است که در صورت مهار نشدن می‌تواند خسارات زیادی برای باغداران ایجاد کند. بنابراین بهتر است با شناخت هرچه بهتر از این آفت نسبت به مقابله با آن اقدام کرد. همچنین بهتر است باغداران همزمان و زیر نظر یک مشاور و کارشناس دفع آفات برنامه مبارزه را اجرا کنند. امیدواریم این مقاله که به معرفی و آموزش روش‌های مبارزه با حشره سنک می‌پرداخت، مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
