درخت پسته نیز مانند بیشتر درختها و بوتهها نیازمند هرس است. روشن است برخلاف طبیعت، هرس درختان پسته به دست انسان هوشمند و آگاهانه است. هرس که از زیباترین هنرها در دانش باغبانی است، در حقیقت نوعی تربیت درخت است که به روشهای گوناگونی انجام میشود. 90 درصد هرسها، مانند هرس باردهی در درختان بالغ انجام میشود. 10 درصد نیز برای جوانسازی درختان پا به سن گذاشته صورت میپذیرد. در این مقاله با هم هرس درختان پسته را بررسی خواهیم کرد. پس تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
دلایل گوناگون هرس درختان
هرس میتواند به دلایل گوناگونی انجام شود. مهمترین دلایلی که انسان اقدام به هرس درختان میکند، عبارتند از:
- افزایش بار درخت
- فرمدهی به درختان
- تقویت اسکلت درخت
- افزایش شاخههای جانبی
- جوانسازی درختان مسن
- تربیت درخت نوجوان بهصورتی که باعث آسان شدن برداشت محصول شود.
بهترین زمان هرس
به باور کارشناسان باتجربه کشاورزی بهترین فصل برای هرس درختان پسته، فصل زمستان است. در زمستان درخت به خواب فرورفته است. از اینرو، هرس گیاه در این زمان به تقویت هرچه بیشتر جوانههای برگ و بارده سال آینده درخت کمک میکند. همچنین از کاهش ضعف و سستی گیاه برای تغذیه بخشهای کمتر ضروری (در باردهی و تغذیه درخت یا همان جوانههای گل و برگ نامناسب) جلوگیری میکند. هرس درخت پسته بهتر است پس از ریزش برگها در فصل پاییز و در اواخر زمستان و درست پیش از تورم جوانهها و پیش از سبز شدن برگها به پایان برسد.
در فصل بهار یا تابستان، هرس میتواند باعث افزایش احتمال نفوذ بیماریهای ویروسی و قارچی از محل برش، به درخت شود. افزون بر این ممکن است به ضعف جوانههای باقیمانده درخت منجر شود. با وجود این، شما میتوانید برای هرس شاخههای خشک یا بیمار در بهار و تابستان نیز درخت را هرس کنید. اغلب در تابستان درختان جوان پسته را پیش از باردهی، هرس میکنند. ولی درباره درختان بالغ باید گفت کشاورزان و باغداران باتجربه، عملیات هرس تابستانه را فقط برای حذف و نابودی شاخههای مانع رفتوآمد، بیمار یا معیوب انجام میدهند.
نحوه هرس درختان پسته
برای هرس درختان پسته از دو روش اصلی و کلی مکانیکی و دستی سود میجویند.
هرس مکانیکی
هرس مکانیکی که با ماشین هرس انجام میشود. این ماشین شماری باند گردان دارد که در عرض یا ارتفاع ویژه و مطلوب کشاورز تنظیم میشوند. ناگفته نماند این شیوه هرس کاربردی و سریع است و با هزینه کمتری انجام میشود. در این روش مساحت زیادی را نیز میتوان در زمانی کوتاه هرس کرد. همچنین زمانی که درختان رشد رویشی بیش از اندازهای را تجربه میکنند. پژوهشها در آمریکا نشانگر این هستند که تفاوت چندانی را نمیتوان بین هرس دستی یا مکانیکی در میزان برداشت محصول تشخیص داد. هرچند در روش مکانیکی جوانه گل بیشتری حذف میشود، ولی با درشت شدن میوه و افزایش آن در خوشه، به نوعی این مسئله جبران میشود.
هرس دستی
هرس دستی شیوهای از هرس است که در آن هرس درخت با دست و ابزارهای دستی با کمک نیروی انسانی انجام میشود. در شیوه دستی نیاز است تا نیروی انسانی (کارگر) ماهر باشد و از رشد و شیوه باردهی درخت پسته کاملاً آگاه و اصول کلی آن را آموخته باشد.
هرس زمستانه
یکی از مهمترین کارهای سالانه در باغ پسته هرس زمستانه یا هرس خشک است. این عمل بهطور مستقیم بر میزان محصول، کیفیت پسته و طول عمر درخت اثرگذار است. معمولاً این هرس را پس از ریزش کامل برگها و پیش از بیداری درخت انجام میدهند. هدف اصلی این هرس تنظیم بار درخت، ایجاد تعادل بین رشد رویشی و زایشی و نیز حذف شاخههای اضافی است. بنابراین بهروشنی پیداست که هرسی صحیح و اصولی میتواند محصول باغ شما را چند برابر کند؛ پس بهتر است هرس درخت پسته را جدی گرفته و از کنار آن سرسری نگذرید.
-
اولین هرس فرم در فصل زمستان
پیش از هر چیز و برای هرس بهتر و آسانتر از ابزارهای استاندارد هرس استفاده کنید. حذف پاجوشها بایستی نخستین گام هرس زمستانه باشد. آنگاه باید در مرحله بعد شاخههایی را که رشد نداشتهاند قطع کنید. البته حذف این شاخهها باید روی درختانی باشد که پیوند نخوردهاند. همچنین سر برداری از اسکلت درخت در ارتفاع 90 تا 100 سانتیمتر به تقویت بیشتر و بهتر آن میانجامد. بنابراین با این کار شاهد افزایش شاخههای جانبی پسته خواهید بود. همچنین باید همگی پاجوشها و تنهجوشهای بالا و پایین پیوندک را نیز حذف کنید. مخصوصاً آنهایی که رشد نداشتهاند.
اگر رشد پیوندک کافی نیست، باید با سر برداری از بالای پیوندک در ارتفاع نزدیک به 10 سانتیمتر به رشد بهتر درخت کمک کنید. همچنین بین یک سوم تا یک دوم شاخههای درختهایی با رشد کم و پیوند نخورده را سر برداری کنید. اگر با انجام این کارها نهال شما اصلاح نشد، باید نهال را حذف کنید یا خاک زیر نهال و دیگر عواملی را که سبب رشد کند درخت شدهاند را بررسی کنید.
-
دومین هرس در فصل رشد درخت پسته
هنگامی که شما در فصل خواب از شاخههای درخت سر برداری کردید، در واقع باعث شدهاید شاخههای نزدیک محل هرس تحریک شوند و آنها را به رشد و رویش بیشتر واداشتهاید. ناگفته نماند همین شاخهها اسکلت اولیه درخت را میسازند. پس بهترین زمان برای هرس شاخهها و تربیت درخت بهصورت جامی و در اواخر بهار و ماه خرداد است. اگر آن شاخهها هرس نشوند با رشد مستقیم خود، در گیاه بدریختی ایجاد میکنند. شما میتوانید همگی شاخههای جانبی را به جز 3 تا 5 شاخه حذف کنید. با نگهداری از این چند شاخه که پراکندگی خوبی دارند بر حجم درخت میافزایید.
-
دومین هرس زمستانه
اگر میخواهید درخت پسته شما سر و شکل جامی بگیرد، بهتر است در زمستان، پیش از بیداری درختان، شاخههای تشکیلدهنده اسکلت اصلی درخت را از ارتفاع 25 سانتیمتری سر برداری کنید و آنگاه آنها را به هم ببندید. بهاینترتیب درختی خواهید داشت بهصورت جامی مرکز باز.
-
سومین و چهارمین و پنجمین فصل رشد
انجام هرس از سال سوم تا پنجم دقیقاً همانند سالهای پیش است. باید از شاخههای با رشد زیاد برای رشد مستقیم درخت و تقویت اسکلت درخت سر برداری کرد. از این به بعد دیگر هدف اصلی عملیات هرس شما افزایش مجموع، و اندازه تاج و قطر شاخههای درخت است.
-
هرس سوم تا پنجم فصل خواب
روی شاخههای ثانویه 2 تا 3 شاخه فرعی برگزینید و تمام شاخههای دیگر را حذف نمایید. شاخههایی که برگزیدهاید را از ارتفاع 60 سانتیمتری سر برداری کنید. برای تربیت بهتر درخت بهتر است عمل بستن شاخهها را نیز انجام دهید. اگر شاخهای رشد رویشی بالایی داشته باشد، آن را از وسط ببرید و سپس تمام شاخههای نازک و کوچک جانبی درخت را حذف کنید.
انواع هرس زمستانه پسته
با توجه به آنچه در بخش پیش گفتیم؛ از زاویهای تازه، هرس زمستانه را بسته به هدف و چگونگی انجام آن میتوان به انواع زیر تقسیم کرد:
-
هرس فرم درختان پسته
همانطور که از نام این هرس مشخص است، آن را با هدف شکل(فرم)دهی به درخت انجام میدهند. در باغ پسته نیز همانند بیشتر درختان میوه، بهترین و اصلیترین فرم درختان شکل جامی یا مرکز باز است. از آنجا که این فرم بهحالت طبیعی در پسته و دیگر درختان دیده نمیشود، لازم است باغداران با کمک هرس آن را ایجاد کنند. با این عملیات مهم و حیاتی، مسائلی مانند گردش مناسب هوا و نفوذ نور به درون تاج درخت، کنترل بیماری و آفت، تحمل وزن بار و محصول و همچنین عملیات برداشت را میتوان بهتر مدیریت کرد. در نتیجه هم درختان سالم میمانند و مقاومتر میشوند و هم کیفیت محصول بهبود مییابد.
هرس زمستانی فرم پسته را باید در نخستین سالهای رشد درخت انجام داد. این کار پس از سربرداری زمستانه صورت میگیرد و پس از آن، ساختار تاج درخت اصلاح خواهد شد. طی این هرس، در اوایل تا اواسط زمستان یعنی هنگامی که درخت در خواب زمستانی است، سه شاخه اصلی در قسمتهای مختلف درخت و با زاویه حدود 45 درجه از آن را انتخاب میکنند و آنها را در ارتفاع 100-90 سانتیمتری (در ارقام پاکوتاه) یا 150-130 سانتیمتری (در ارقام پابلند و پر رشد) میکنند.
همچنین هرگونه شاخه رقیب، مزاحم و متقاطع یا شاخههایی با رشد و زاویه نامناسب نسبت به تنه (شاخههای عمودی یا دارای زاویه تند و کمتر از 45 درجه با تنه و شاخههای سایهانداز) حذف میشوند. سه شاخه نگه داشته شده، در آینده بازوهای اصلی درخت خواهند بود. لازم به یادآوری است، این هرس فرم هرس سنگینی بهشمار میرود، به همین دلیل نباید یکباره و در یک سال آن را انجام داد. برای جلوگیری از آسیب رسیدن به درختان، باید این هرس را طی چند سال و در نخستین زمستانهای زندگی و رشد درختان جوان انجام داد و هر بار (هر سال) ۲۰–۳۰٪ تاج را هرس کرد.
-
هرس تغییر رقم در درختان
این هرس که با هدف جایگزینی ارقام پربازده و باکیفیت به جای ارقام کمبازده انجام میشود در سالهای گذشته توجه باغداران را به خود جلب کرده است. هرس تغییر رقم پسته بیش از هر چیز باعث افزایش کمیت و کیفیت محصول میشود. این رویکرد نوین در مدیریت باغهای پسته نهتنها برای بهبود عملکرد اجرا میشود، بلکه به حفظ تناسب و ساختار مناسب درختان نیز کمک میکند.
این روش به نوعی جزو روشهای نوین مدیریت باغ بهشمار میرود. طی آن درختان چند ساله ارقام دارای عملکرد نامطلوب مانند فندقی و کلهقوچی را سربرداری میکنند و به جای آن، ارقام مطلوبی چون اکبری یا احمدآقایی را روی درخت پیوند میزنند.
هرس باردهی
هرس باردهی پسته را با هدف تعدیل باردهی، تحریک رشد جوانههای بارده سالم و همچنین برای افزایش کیفیت مغز پسته و کاهش سالآوری انجام میدهند. برای این منظور در اواسط تا اواخر زمستان و پیش از تورم جوانهها باید اقدام به هرس کرد. در این زمان،۱۰–۲۰ درصد شاخههای بارده سال گذشته و همچنین شاخههای باریک و کمتوان را حذف میکنند. به این ترتیب شاخههای قوی و یکساله نگه داشته شده، وظیفه باردهی فصل آینده را بر عهده میگیرند. لازم به یادآوری است که پیش از هرس باید حجم و میزان هرس، و حذف و برش را با مشورت مشاوران کشاورزی منطقه تعیین کنید.
-
هرس گیاهپزشکی
نوع دیگری از هرس زمستانی پسته است که طی آن شاخههای خشک، بیمار و آفتزده حذف میشوند. این شاخهها بستر مناسبی برای زمستانگذرانی آفات گوناگونی چون سوسکها، شپشک واوی پسته و سپردارها هستند. همچنین قارچهای بیماریزایی مانند فیتیوم، ورتیسیلیوم و پسیلوم میتوانند روی آنها رشد کنند و آلودگی را به فصل بعد منتقل کنند. بنابراین ضروری است در اواخر پاییز تا اوایل زمستان و پس از ریزش کامل برگها، همه این شاخهها را پیش از فرارسیدن سرمایهای شدید حذف کنید.
در هرس گیاهپزشکی هرگونه شاخه ترکخورده در پوست یا چوب، شاخههای دارای شانکر و زخمهای قهوهای یا شیرهریزی حتماً حذف شوند. شاخهها باید به شکل اریب یا کج با اندکی زاویه برش بخورند و سطح برش باید تمیز و صاف (بدون اعوجاج) باشد تا رطوبت پاییز و زمستانه و قطرات باران روی زخم نماند و محل رشد قارچ و باکتری نشود. پیش از هرس یادتان باشد حتماً ابزار هرس را با الکل ۷۰٪ یا محلول ۱۰٪ وایتکس ضدعفونی کنید. و این کار را برای هر شاخه یا درخت تکرار کنید تا آلودگیهای احتمالی در باغ پخش نشود.
هرس پاجوش های پسته در بهار
پاجوشها شاخههای نابجایی هستند که از تنه اصلی، ریشه یا محل پیوندک بیرون میزنند و موجب هدر رفتن انرژی درخت میشوند. پس یکی از عوامل زیانبخش برای باردهی درخت پسته، تنهجوشها و پاجوشها هستند. زیرا آنها میزان زیادی مواد مغذی مورد نیاز درخت را همراه با آب استفاده میکنند. بنابراین باید به حذف آنها اقدام کنید. بهترین زمان حذف پاجوشهای درخت پسته فصل بهار است. زمانی که درخت هنوز کاملاً بیدار نشده و شیرهگیری شدید آن آغاز نگردیده است.
لازم به ذکر است هرس پاجوشهای پسته یکی از حساسترین و مؤثرترین کارها در مدیریت بهینه و اصولی باغ پسته است. زیرا با انجام درست آن رشد درخت متعادل میشود، و فرم تاج به خوبی حفظ میگردد. همچنین افزایش محصول یکی دیگر از فواید هرس پاجوشهاست. ولی چرا بهار بهترین فصل برای حذف پاجوشهاست؟
از آنجایی که درخت پسته، در اوایل بهار، هنوز بخش بزرگی از انرژی ذخیرهایاش را به برگدهی و گلدهی معطوف نکرده است، حذف پاجوشها در این زمان، کمترین استرس و فشار را به درخت وارد میکند. همچنین با تشکیل سریع کالوس، خطر وارد شدن باکتریها و قارچها به درخت کاهش چشمگیری مییابد. شایان گفت است طبق تجربه باغداران حرفهای حذف پاجوشها در بهار باعث میشود تا رشد آنها بسیار ضعیف شود و یا معمولاً اصلاً دوباره رشد نکنند.
این در حالی است که حذف آنها در پاییز یا تابستان، برخلاف بهار، باعث جوانهزنی دوباره و بیشتر میشود. بهترین زمان برای برش و هرس پاجوشها زمانی است که دمای پایدار بالای 7 درجه است، جوانهها اندکی متورم شدهاند و شیرهگیری شدید هنوز شروع نشده است. باید اشاره کرد اگر پس از برش، خروج شیره از زخم را مشاهده کردید باید فوراً هرس را متوقف کنید.
هرس پاجوش بهارانه نه تنها از هزینههای بعدی مبارزه با شاخههای نابجا میکاهد، بلکه با متعادل کردن رشد رویشی و زایشی، درصد خندانی پسته را افزایش میدهد و پوکی را کم میکند. باغدارانی که هرس بهاره را منظم و بهموقع انجام میدهند، معمولاً ۱۵ تا ۲۵ درصد محصول بیشتری برداشت میکنند. بنابراین، تقویم هرس بهاره را جدی بگیرید و ابزارتان را از همین امروز آماده کنید.
نکات کلیدی برای موفقیت هرس پاجوشها
در باغهایی که به تازگی ایجاد شدهاند، حذف کامل پاجوشها باعث تسریع در رسیدن انرژی به پیوندک میشوند. از اینرو، درخت پسته زودتر به فرم خواهد رسید. در زمان شیرهگیری شدید (معمولاً اواخر فروردین در مناطق گرم) باید از هرس کردن درخت بپرهیزید؛ زیرا زخمهای آن دیرتر بهبود مییابند و درخت ضعیف میشود. همچنین پس از هرس سنگین، یک نوبت آبیاری سبک انجام دهید تا از استرس درخت بکاهید. لازم به ذکر است در صورت مشاهده نشانههای بیماری (مثل گموز)، زخمها را با ترکیب بوردو یا قارچکشهای مسی التیام دهید.
فواید هرس درختان پسته
بدون شک یکی از مهمترین موارد مدیریت اصولی باغ پسته، هرس درختان پسته است. این موضوع نیز مانند آبیاری باغ، تغذیه، کوددهی و کنترل بیماری و آفت نقش پررنگی در شادابی و طراوت باغ شما دارد. از اینرو، عملیات هرس از اهمیت زیادی برخوردار است و بهتر است باغداران برای اجرای درست آن از کمک و مشاوره کارشناسان با تجربه استفاده کنند.
هرس فواید فراوانی برای درخت دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
- برقراری تعادل میان ریشه و ساقه
- قطع شاخههای مسن و از کارافتاده
- رفت و آمد سادهتر هنگام داشت و برداشت
- ورود شاخهها به مرحله زایشی و تولید میوه
- هرس مانع از رشد رویشی بیشازحد شاخهها میشود
- حذف شاخههای شکسته و آسیبدیده، آفتزده و بیمار
- جایگزینی شاخههای خشک و فرسوده با شاخههای جوان
- قطع شاخههای پرتراکم برای افزایش اندازه و کیفیت محصول
- خلوت کردن تاج درخت برای جریان یافتن مناسب هوا و گذر نور کافی
- حذف شماری از شاخههای بارده و پرهیز از تناوب باردهی و ایجاد سالآوری
نکات مهم هرس درختان پسته
درختان هرس نشده پسته از رشد بیشتری برخوردار هستند. بنابراین هرس در درخت پسته اثر کوتاهکننده دارد. همچنین هرس تابستانه با کاستن از مواد هیدروکربنی که در شاخه و برگها ذخیره شدهاند، سبب افزایش رشد عرضی درخت و کاهش رشد طولی آن میشود. هرس تابستانه نیز مانند هرس زمستانه با کاهش میزان مواد مغذی در اندام درخت به کند رشد و کوتاهی درخت میانجامد. ناگفته نماند هرس درختان پسته برخلاف دیگر درختها، به دلیل کم بودن جوانههای رویشی، باعث کاهش رشد رویشی در سال بعدی نیز میشود.
نباید فراموش کرد درخت پسته میلی ذاتی به رشد صعودی دارد، بنابراین با تنکسازی بخشی از شاخههای اضافی، کمکی به تغییر عادت طبیعی دیگر شاخههای باقیمانده نمیکند. در واقع با توجه به ویژگی ذاتی درخت، جوانههای جانبی آن نیز به شاخههای رویشی تبدیل نمیشوند.
پس از هرس درختان پسته
عملیات پس از هرس درختان پسته به اندازه خود هرس اهمیت دارد و انجام ندادن آن ممکن است آسیبهای جبرانناپذیری به باغ بزند. مهمترین کارهایی که لازم است پس از هرس انجام شود عبارتند از:
-
حذف بقایای هرس از باغ
پس از هرس باید همه شاخههای بریده شده و سرشاخههای آفتزده را از سطح باغ جمعآوری کرد و همه را از باغ بیرون برد یا سوزاند. این کار برای کنترل آفات و بیماریها ضروری است. گاهی باغداران این بقایا را در باغ بهصورت عمیق دفن میکنند. از آنجا که همین کار ممکن است باعث مشکلات دیگری شود، پیش از اقدام، جوانب کار را بسنجید.
-
ضدعفونی زخمها و تنه
این کار را با هدف جلوگیری از گسترش آلودگیهای قارچی یا باکتریایی توصیه میکنند. خمیر یا رنگ محافظ زخم (مخلوط بردو، چسب باغبانی، یا خمیر مسی) از رایجترین موادی هستند که میتوانید برشهای هرس را با آن بپوشانید یا اندود کنید.
-
سمپاشی زمستانه با ترکیبات مسی
بلافاصله پس از هرس، به منظور کنترل قارچها و باکتریهای زمستانگذرانی چون پسیلوم پسته و برای کاهش آلودگیهای بهار توصیه میشود. برای این کار میتوانید از سموم توصیهشده بردوفیکس، اکسیکلرور مس، هیدروکسید مس یا دیگر مخلوطهای مسی ثبتشده و معتبر استفاده نمایید. در هر حال به یاد داشته باشید که دوز سم مصرفی برای درختان جوان باید پایینتر باشد ولی درختان مسنتر میتوانند دوز کاملی دریافت کنند. در اینباره حتماَ با کارشناسان کشاورزی مشورت کنید.
-
تقویت پس از هرس
با توجه به اینکه هرس زمستانه باعث تحریک رشد درخت میشود، توصیه میشود پس از هرس، از مخلوط کود دامی پوسیده همراه گوگرد کشاورزی و اسید هیومیک استفاده کنید. ناگفته نماند، در روزهای بدون یخبندان میتوان با آبیاری منظم و سبک به ترمیم زخمهای هرس کمک کرد.
توجه به تجربه و تخصص در هرس درختان پسته
اگر بهشکلی ناشیانه و غیرحرفهای درختان پسته را هرس کنید، با کاهش شدید محصول، و خسارات ناشی از قطع شاخههای مفید مواجه میشوید. بنابراین باید بهشکلی حرفهای در سر برداری و تربیت بهصورت هر فرم و در هر زمان که بشود، عملیات هرس را انجام داد.
کلام آخر
هرس خوب نیازمند دانش و تجربه است. در این مقاله ما به بررسی هرس درختان پسته پرداختیم و دانستیم که بهترین زمان برای هرس، دوره خواب زمستانی درخت و پس از ریزش برگهاست. روشن است با انجام هرس موفق، آفتها کاهش و عمر درختان افزایش چشمگیری مییابد. افزایش کیفی و کمی محصول نیز تنها یکی از فواید فراوان هرس درخت پسته است.
ناگفته نماند در انجام هرس موفق، وجود نیروی باتجربه و کارآزموده ضروری است. شما با رعایت نکاتی مانند پرهیز از هرس پاییزه، تشخیص درست جوانهها، هرس تابستانه برای قطع شاخههای خشک، و هرس اصلاحی برای جوانسازی درختان، به حفظ و سلامتی درختان باغ و افزایش محصول آن کمک زیادی میکنید. امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد.
