آبیاری درختان پسته در فصول مختلف چگونه انجام می‌شود؟

میزان تولید و کیفیت پسته بر سود به‌دست آمده از فروش این محصول باغبانی ارزشمند تأثیر مستقیم دارد. آبیاری مناسب و به‌اندازه باغ پسته برای بهبود کیفیت محصول و افزایش عملکرد درختان ضروری است. افزون بر کیفیت محصول، آبیاری پسته بر رشد و تربیت درختان جوان و همچنین شیوع آفات و بیماری‌های پسته نیز تأثیــر می‌گذارد.

متأسفانه در سال‌های گذشته، باغ‌های پسته کشور به شکل جدی‌تری در معرض تنش خشکی و خسارت‌های ناشی از آن قرار گرفته‌اند. اما خبر خوب این است که با مدیریت آبیـاری و انجام عملیات به باغی و اصلاح روش‌ها می‌توانیم روند اسـتفاده از آب را در باغ پسته بهینـه کنیم. تبدیل روش‌های سنتی شامل آبیاری جوی‌وپشته‌ای و سطحی به سیستم‌های جدید مانند آبیاری قطره‌ای و ‌زیرسطحی از مهم‌ترین راهکارهای افزایش بهره‌وری آب در باغ‌های پسته است. در ادامه، به بررسی نیاز آبی پسته و زمان مناسب و روش‌های آبیـاری این بـاغ‌هـای ارزشمند خواهیم پرداخت.

نیاز آبی و دور آبیاری درختان پسته

پسته گیاهی مقاوم به خشکی است که با آب کم نه تنها می‌تواند زنده بماند، بلکه حتی می‌تواند اندکی محصول نیز تولید کند. در شرایط کم‌آبی، پسته برای تحمل تنش خشکی از راهکارهای متنوع و گاه منحصربه‌فردی استفاده می‌کند؛ ولی حتی این گیاه مقاوم نیز برای تولید اقتصادی محصـول نیاز به آبیاری کافی دارد. میزان آب مورد نیاز در باغ پسته و فاصله دورهای آبیاری آن با توجه به اقلیم منطقه و میزان بارش و دمای آن، شوری آب و خاک، بافت خاک، سن درختان، تراکم درختان باغ، نوع رقم پایه و پیوند و… متفاوت است.

در حالت کلی می‌توان گفت، نیاز آبی پسته از نهال تا درخت بارور آن در یک‌ ســال، بـین 3500 تــا 9000 مترمکعب در هکتار برآورد شده است. این میزان را می‌توانید با روش‌های مختلفی که در ادامه مطلب به آن‌ها اشاره خواهیم کرد، برطرف کنید.

به یاد داشته باشید، دور آبیاری و حجم آب به‌کاررفته در آبیاری باغات پسته استان‌ها و حتی شهرهای متفاوت، با یکدیگر فرق دارد. همچنین شوری بیشتر آب و خاک و بالاتر بودن درجه حرارت هوا باعث مصرف آب بیشتر می‌شود.

 

نیاز آبی پسته بر اساس سن و مرحله رشدی گیاه:

به‌مانند گیاهان دیگر، پسته نیز در مراحل گوناگون رشد خود به میزان آب متفاوتی نیاز دارد. این میزان و دور آبیاری بر اساس گزارش و توصیه مؤسسه تحقیقات پسته کشور به‌قرار زیر است:

سن گیاه	دوره رشد (مرحله زندگی)	دور آبیاری
سال‌های اول و دوم کشت	نهالی	۷ روزه
3 تا حدود ۱۰ سالگی	آغاز محصول دهی اقتصادی	۱۴ تا ۲۰ روزه (بسته به نوع خاک)
از 10 سالگی	درختان بارور و بارآور	تیر و مرداد: ۲۵ تا ۳۵ روز دیگر ماه‌های فصل رشد: ۳۰ تا ۴۰ روز

 

عوارض کم‌آبی در پسته و ضرورت تنظیم دقیق دور آبیاری

پسته گیاهی مقاوم به خشکی است به‌طوری که در ایران و جهان می‌توانیم باغ‌های پسته دیم را نیز مشاهده کنیم. اما آبیاری مناسب و کافی، در مدیریت باغ و محصول پسته نقش بسیار مهمی دارد و باعث افزایش عملکرد درختان و بهبود کیفیت دانه‌ها می‌‌شود. تنش آبی و افزایش فواصل آبیاری درختان پسته می‌تواند اثرات نامطلوب زیادی بر درخت و محصول آن بگذارد. بعضی از این تأثیرات منفی عبارت‌اند از:

• افت کیفیت میوه
• افزایش درصد پوکی
• افزایش اثرات شوری آب بر گیاه
• کاهش وزن و کوچک ماندن دانه‌‌ها
• کاهش سرعت رشد اندام هوایی درخت

ضرورت مديريت آبیاری در باغ‌های پسته

حساسیت درختان پسته به کمبود آب در تمام فصل رشد ثابت نیست و این گیاه نیز در هر مرحله از رشد بــه مقــدار مشخصی آب نیاز دارد. با مدیریت درست باغ و برنامه آبیاری دقیق می‌توان تا حدی مشکل کمبود آب در مناطق پسته‌کاری را حل کرد. هنگام تعیین برنامه‌ آبیاری باید توجه داشت تا میزان مناسب آب در زمــان لازم برای گیاه تأمیــن شود.

روش‌های آبیاری پسته

میزان دسترسی به آب، کیفیت آب، مشخصه‌های خاک، سن درختان و شیوه مدیریت باغ بر کارایی سیستم‌های گوناگون آبیاری در باغ پسته اثر می‌گذارند. بنابراین بهتر است برای انتخاب سیستم آبیاری باغ خود، با مشاوران کشاورزی مشورت کنید.

آبیاری غرقابی (سطحی) پسته

بیش از 90 درصد باغ‌های پسته ایران هنوز هم به روش سنتی و به شکل کرتی یا جوی و پشته‌ای آبیاری می‌شوند. با توجه به محدودیت منابع آبی کشور و کاهش روزافزون آن‌ها لازم است سیستم‌های آبیاری حتی در باغ‌های پسته نیز تغییر یابد یا بهینه شود.

برخی از مشکلات آبیاری سطحی پسته شامل موارد زیر است:

• هدر رفت آب در مسیر انتقال به جوی‌ها
• تبخیر آب درون جوی‌ها به‌ویژه در روزهای بسیار گرم
• درست نرسیدن آب به درختان به دلیل پهنا و عمق نامناسب جوی‌ها یا کرت‌ها
• انتقال عوامل بیماری‌زا و به‌ویژه قارچ عامل گموز (انگومک یا شیره سیاه) پسته

آبیاری قطره‌ای پسته

بحران آب در کشور ایجاب می‌کند تا با پرهیز از آبیاری سنتی، به دنبال راه‌های مناسب کاهش مصرف آب در کشاورزی باشیم. در شرایط متفاوت، محصـولات گوناگون واکـنش‌هـای متفاوتی به تغییر سیستم آبیاری  نشان می‌دهنـد. خوشبختانه در باغ‌های پسته می‌توانیم از روش‌های آبیاری پر بازده‌تری مانند آبیاری قطر‌ه‌ای سطحی و زیرسطحی استفاده کنیم.

بااینکه هرکدام از آن‌ها نیز ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی برای باغ یا محصول شوند، اما خوبی‌هایی هم دارند. از مهم‌ترین‌ مزیت‌های روش زیرسطحی نسبت به آبیاری سطحی (چه غرقابی و چه قطره‌ای) و همچنین روش بابلر (آبیاری با آبفشان) عبارت‌اند از:

• تبخیر و هدر رفت کمتر آب
• مصرف درست و بهینه کود
• مصرف کنترل‌شده و یکنواخت آب
• کاهش هزینه‌های کارگری و نگه‌داری باغ
• کاهش قابل توجه ابتلای درختان به آلترناریا
• کنترل علف های هرز باغات پسته در محدوده ریشه گیاه اصلی
• به حداقل رساندن آبشویی مواد مغذی از زیر منطقه ریشه و کمک به رشد گیاه هم‌زمان با صرفه‌جویی در مصرف کودها

بهترین روش آبیاری درخت پسته

هنگام انتخاب روش آبیاری مناسب برای باغ پسته باید به شرایط آب و هوایی منطقه، نیاز آبی گیاه، وضعیت رشدی و سلامتی آن، نوع خاک، میزان دسترسی به منابع آبی، امکانات و مسائل اجرایی و همچنین مسائل اقتصادی توجه کنید. مؤثرترین روش آبیاری باغ پسته روشی است که:

• بهره‌وری مصرف آب را افزایش دهد.
• به رشد درختان و حفظ سلامت آنان کمک کند.
• اطمینانی از تولید محصول با کیفیت به‌دست دهد.

بر این اساس و با توجه به شرایط گفته شده می‌توانید شیوه‌ای را برای باغ خود انتخاب کنید که با شرایط منطقه و باغ و همچنین امکانات شما سازگار است و کارشناسان کشاورزی نیز آن را برایتان توصیه کرده‌اند.

آبیاری قطره‌ای
شیوه آبیاری/ آبرسانی:	شبکه‌ای از قطره‌چکان‌ها آب را به‌شکل مستقیم به ناحیه ریشه هر درخت می‌رساند. این روش را فراهم می‌کند.
مزایا:	به حداقل رساندن رشد علف‌های هرز بهره‌وری بالای آب (راندمان تا 95%) با جلوگیری از‌ کاهش هدر رفت آب و به حداقل رساندن تلفات تبخیر امکان کوددهی مستقیم به ناحیه ریشه از طریق سیستم آبیاری و کمک به افزایش یا بهبود جذب مواد مغذی کنترل دقیق مصرف آب و رطوبت خاک و امکان انجام آبیاری‌های کوچک و مکرر متناسب با نیاز آبی درختان، کاهش خطر اشباع بیش از حد خاک و خفگی ریشه‌ها در اثر آن
معایب و ملاحظات:	نیاز به طراحی و نگهداری دقیق برای جلوگیری از گرفتگی تجهیزات آبرسانی و اطمینان از توزیع یکنواخت آب هزینه‌های راه‌اندازی اولیه بالاتر در مقایسه با روش‌های سنتی

آبیاری قطره ای زیرسطحی (Subsurface Drip Irrigation (SDI)
شیوه آبیاری/ آبرسانی	خطوط لوله و تجهیزات آبیاری قطره‌ای دفن شده در زیر سطح خاک، آب را به‌طور مستقیم به ناحیه ریشه می‌رسانند.
مزایا	بیشترین کاهش تبخیر آب در مقایسه با روش‌های سطحی کاهش رشد علف‌های هرز از طریق محدود کردن رطوبت سطح خاک محافظت از سیستم آبیاری و تجهیزات آبرسانی در برابر آسیب احتمالی ماشین‌آلات یا حیوانات
معایب و ملاحظات	هزینه نصب بالاتر پیچیدگی نظارت بر میزان رطوبت خاک احتمال رشد و نفوذ ریشه گیاه به سمت تجهیزات و بروز مشکلات احتمالی نیازمند تعمیر و نگهداری آنها

آبیاری میکرو بارانی (Micro-Sprinkler Irrigation)
شیوه آبیاری/ آبرسانی	آبیاری به کمک آب‌پاش‌های کوچک برای توزیع آب در منطقه‌ای بزرگتر از سیستم‌های قطره‌ای
مزایا	پوشش یکنواخت آسان بودن بررسی عملکرد سیستم و آب‌پاش‌ها از طریق بازرسی تجهیزات انعطاف‌پذیری و امکان تنظیم سیستم و آب‌پاش‌ها برای نیازهای مختلف محصول یا پوشش مناطق بزرگتر
معایب و ملاحظات	تبخیر بالاتر در مقایسه با آبیاری قطره‌ای سطحی یا زیرسطحی خیس شدن شاخ و برگ‌ها و در نتیجه، افزایش خطر ابتلا گیاه به بیماری‌های قارچی

روش‌های آبیاری سنتی (غرقابی و شیاری)
شیوه آبیاری/ آبرسانی	میزان زیادی آب در کل باغ یا در جوی‌ها و شیارهای بین ردیف‌ها جاری می‌شود و از روی سطح خاک به پای درخت می‌رسد.
مزایا	سادگی آبیاری هزینه‌های اولیه کمتر
معایب و ملاحظات	رشد فراوان علف‌های هرز احتمال ایجاد رواناب و مشکلات ناشی از آن ناکارآمدی در مصرف آب و تلفات تبخیر بالا احتمال انتقال ساده‌ بیماری‌ها به‌ویژه گموز، پوسیدگی آرمیلاریایی و… توزیع ناهموار رطوبت و افزایش خطر شوری خاک و تجمع نمک در منطقه ریشه

کیفیت آب آبیاری پسته

اگرچه پسته به شوری مقاوم است، اما باید مراقب انباشت نمک در خاک باشیم، چرا که ممکن است باغ ما با مشکل شوری خاک پسته درگیر شود. حتی اگر درختان باغ شما بتوانند خود را با مقادیر بالای شوری آب و کیفیت پایین آن سازگار کنند و آسیبی نبینند، آب شور بر میزان حل شدن کودها و سم‌های مورد استفاده‌تان تأثیر خواهد گذاشت.

حل کردن کود و سم در آب شور و بی‌کیفیت،‌ کارآمدی محلول‌پاشی و میزان تأثیر آن را کاهش می‌دهد. بنابراین لازم است کیفیت و شوری آب آبیاری پسته را بررسی کنید و به توصیه کارشناسان برای باغ خود عمل کنید.

آبیاری درخت پسته با آب شیرین

درخت پسته با همه مقاومتی که در برابر شوری آب و خاک دارد، خاک دارای شوری کم و آب شیرین را ترجیح می‌دهد. اثرات شوری آب بر درخت پسته مشابه تأثیرات تنش خشکی است. بنابراین آسیب‌ها و عوارضی مانند کاهش فتوسنتز، کم شدن میزان و سرعت رشد رویشی، تنش‌های اکسیداتیو، زردی برگ‌ها، زودخندانی و کاهش برخی ویژگی‌های کیفی محصول در صورت آبیاری با آب شور نیز دیده می‌شود.

برای جلوگیری از این رخدادها و همچنین افزایش شانس زنده ‌ماندن جوانه‌ها و گل‌های پسته، لازم است تا جای ممکن، آبیاری پسته با آب شیرین انجام شود. با وجود استانداردهای جهانی، استانداردهای هر منطقه برای شوری آب و خاک ممکن است بسته به شرایط تا حدی با دیگر مناطق متفاوت باشد. به‌عنوان مثال در بسیاری از مطالعات و منابع، آب شیرین و مناسب آبیاری پسته را آبی با شوری کمتر از 2 دسی‌زیمنس بر متر می‌دانند. براساس گزارش‌ها نیز، آبیاری طولانی مدت پسته با آب دارای EC بیش از 5-6 ds/m سلامت درختان و تولید مداوم محصول را به خطر می‌اندازد.

در ایران و بسیاری از مناطق پسته‌کاری آن، دسترسی به آب شیرین تقریباً ناممکن است؛ حتی آب نسبتاً شیرین نیز در بسیاری از مواقع به سختی به‌دست می‌آید. بنابراین بیشتر باغداران کشور ناگزیر به آبیاری باغ پسته با آب نسبتاً شور یا شور هستند. در چنین شرایطی، برای کاهش اثرات شوری بر درختان پسته و محصول آنها باید فواصل آبیاری را با دقت بیشتری تنظیم کرد. ناگفته نماند، آبیاری غرقابی (سنتی) با آب شور نامناسب است و براساس پژوهش‌ها، آبیاری قطره‌ای بسیار کارآمدتر خواهد بود. از آنجا که بسیاری از باغ‌های پسته کشور هنوز به روش سنتی آبیاری می‌شوند، لازم است حتماً با کارشناسان درباره شیوه بهتر آبیاری مشورت کنید.

در صورت آبیاری با آب شیرین یا غیرشور و مشورت با متخصصان جای نگرانی چندانی نیست و شما می‌توانید انتظار محصول مناسب را از باغ خود داشته باشید. با این همه نمی‌توان کتمان کرد که آب‌هایی با EC بالاتر از 4 دسی‌زیمنس‌ بر متر، جذب آب و مواد غذایی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به‌ویژه اگر شرایط شوری یا سدیمی با زهکشی ضعیف خاک همراه باشد، باعث کاهش رشد و باردهی درخت می‌شود.

آبیاری درخت پسته با آب شور

دسترسی به آب باکیفیت برای کشاورزی به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، روز‌به‌روز دشوارتر می‌شود. تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی نیز وضع را بدتر می‌کند. از این‌رو، در مناطقی با منابع آب شیرین محدود، مانند نواحی پسته‌کاری ایران، باغداران و کشاورزان ناچارند از آب شور برای آبیاری استفاده کنند. با اینکه چنین کاری تا حدی پذیرفته شده و رایج است، به‌طور کلی مطلوب نیست؛ به ویژه هنگامی که خاک نیز شور باشد.

در مطلب شوری خاک پسته اشاره کردیم که خاک بسیاری از مناطق جهان و بیش از همه، خاک مناطق خشک‌ و نیمه‌خشک شور است. ایران نیز جزئی از همین‌ نواحی اقلیمی است اما مشکل شوری‌ در آن جدی‌تر هم هست و تنها به خاک محدود نمی‌شود. شوری آب چالش مهم دیگری است که باغداران کشور و به‌ویژه پسته‌کاران باید به مبارزه با آن بپردازند. ولی اساساً شوری آب به چه معناست؟

آزمایش شوری آب پسته و شاخص‌های مرتبط با آن

منظور از شوری آب، غلظت کل نمک‌های محلول در آب است. کارشناسان کشاورزی میزان شوری آن را با بررسی دقیق نمونه‌های آب تعیین می‌کنند. آنها هنگام بررسی کیفیت آب و ارزیابی شوری آن، نمونه‌ها را از چند جنبه آزمایش می‌کنند که مهم‌ترین جنبه‌ها (شاخص‌ها)ی آن عبارتند از:

• هدایت الکتریکی (Electrical Conductivity)
• مواد جامد محلول (Total Dissolved Solids)
• درصد سدیم جذبی (Sodium Absorption Ratio) یا همان SAR
• میزان نمک‌ها و یون‌های گوناگونی مانند سدیم، کلسیم، منیزیم، پتاسیم، کلریدها، سولفات‌ها و کربنات‌ها و بی‌کربنات‌ها

اگر مقادیر عددی این شاخص‌ها بالاتر از استانداردهای تعیین شده باشد، آب شور است و از نظر سختی و دیگر موارد کیفی نیز، کیفیت نامناسبی دارد. این استانداردها و محدوده شوری آب و خاک برای گیاهان مختلف متفاوت است. به‌عنوان مثال آبی که شوری آن بین 8 تا 12هزار میکروموس بر سانتی‌متر باشد، برای درختان پسته شور است.

تحمل پسته در برابر آب شور

پسته گیاهی مقاوم به شوری است اما، در بسیاری مواقع تحمل آبیاری مداوم با آب دارای شوری 6-5/4 دسی‌زیمنس بر متر (4500 تا 6هزار میکروموس بر سانتی‌متر) را ندارد. این میزان شوری باعث بروز مشکلات ناشی از تنش شوری در درختان پسته می‌شود. متأسفانه میزان شوری آب بخش قابل توجهی از باغ‌های پسته کشور در محدوده یادشده و حتی بیش از آن است.

با اینکه روش‌هایی برای کم کردن شوری آب کشاورزی وجود دارد، به دلایلی مانند هزینه‌های اجرایی بالا، نیاز به امکانات و تجهیزات خاص مانند آب شیرین‌کن‌های کشاورزی یا تجهیزات آبیاری مدرن و همچنین کم‌آبی امکان کاهش شوری همیشه فراهم نیست. بنابراین باغداران ناگزیرند از آب شور استفاده کنند. این مسأله بر راندمان آبیاری، عملکرد و سلامت گیاهان و همچنین کیفیت خاک باغ و منابع آبی تأثیراتی ناخوشایند می‌گذارد.

مشکلات استفاده از آب شور برای آبیاری پسته

آب شور اثرات نامطلوب کوتاه‌مدت و بلندمدتی بر سلامت و ویژگی‌های خاک می‌گذارد. به‌عنوان مثال، گزارش شده که شوری آب باعث افزایش شوری خاک،pH و نسبت جذب سدیم می‌شود. همچنین پایداری خاکدانه را کاهش می‌دهد. کاهش حاصلخیزی خاک و از بین رفتن قابلیت کشت در آن از دیگر آسیب‌های آب شور است که با مدیریت صحیح شوری می‌توان تا حد زیادی از آن جلوگیری کرد.

استفاده از آب شور در آبیاری پسته، سلامت و رشد درختان را نیز به خطر می‌اندازد و باعث کاهش عملکرد آنها می‌شود. با اینکه پسته از مقاوم‌ترین درختان میوه در برابر شوری است، کاربرد آب شور برای آن نامناسب است و باعث بروز یک یا چند اثر و نشانه در درخت خواهد شد. همانند شوری خاک، مهمترین اثرات شوری آب بر گیاهان و به‌ویژه درخت پسته و نتایج هرکدام از آنها را می‌توان شامل موارد زیر دانست:

• سمیت یونی

1. اختلالات تغذیه‌ای
2. سوختگی و زرد و قهوه‌ای شدن لبه برگ‌ها
3. برهم خوردن تعادل یونی بین پایه و پیوندک
4. افزایش جذب و تجمع نامطلوب یون‌های سدیم Na+، کلرید Cl- در برگ‌ها

• تنش اسمزی

1. مختل و محدود شدن رشد گیاه
2. صرف انرژی بیشتر برای جذب آب

• آسیب به محصول و کاهش کیفیت میوه

1. افت عملکرد
2. چروکیدگی مغز پسته
3. آفتاب‌سوختگی میوه‌ها
4. کاهش دانه‌های خندان

کمبود مواد معدنی، برهم خوردن تعادل فتوسنتزی و افزایش برگ‌ریزی از دیگر نشانه‌های ظاهری و فیزیولوژیکی تنش شوری در پسته به‌شمار می‌روند.

بهترین زمان آبیاری پسته با آب شور

برای کاهش اثرات شوری آب بر درخت پسته بهتر است باغ را اوایل صبح یا اواخر عصر آبیاری کنید. در این زمان‌ها دمای هوا پایین‌تر و میزان تبخیر آب کمتر است. به این ترتیب، آب فرصت بیشتری برای جذب شدن به خاک دارد و نمک در سطح خاک انباشته نمی‌شود.

8 راهکار مهم برای کاهش تنش شوری و تأثیر آب شور بر پسته

اثرات شوری بر عملکرد پسته شبیه خشکسالی است. با این حال، اثرات شوری بالا قابلیت برگشت‌پذیری بسیار کمتری دارد و می‌تواند آسیب‌های جدی‌تری به گیاه وارد کند. بنابراین مدیریت شوری در کاهش اثرات آبیاری پسته با آب شور مؤثر است. برخی از این راهکارها شامل موارد زیرند:

1. مدیریت زراعی مانند کاشت ارقام مقاوم‌تر به شوری
2. بهینه‌سازی زمان‌بندی آبیاری و آبیاری در ساعات خنک روز
3. آبشویی زمستانه و شست‌وشوی خاک با آب دارای شوری کمتر
4. بررسی وضعیت زهکشی زمین و بهبود شرایط زهکشی و نفوذپذیری آن
5. مالچ‌پاشی به منظور کاهش تبخیر و جلوگیری از تجمع نمک در سطح خاک
6. استفاده از کودها و مواد اصلاح‌کننده خاک مانند گچ کشاورزی، هیومیک اسید، کودهای پتاسیمی، نیتروژنی و…
7. تصفیه آب کشاورزی با استفاده از تجهیزات آب‌شیرین‌کن (با روش‌هایی مانند اسمز معکوس (RO)، یا تعویض یونی)
8. مدیریت آبیاری باغ شامل کنترل مداوم کیفیت آب، کاهش دور آبیاری (فاصله بین دوره‌های آبیاری)، آبیاری پیش از کشت، بهینه‌سازی روش‌های آبیاری و آبیاری باغ پسته با شیوه‌های مدرن‌تر مانند سیستم‌های آبیاری قطره‌ای سطحی و زیرسطحی

اهمیت توجه به بافت خاک در‌‌ آبیاری پسته

ریشه‌های گیاهان برای دسترسی به آب باید بتوانند به‌سادگی در خاک رشد کنند. گیاهان مقاوم به خشکی مانند پسته، برای مقابله با کم‌آبی ریشه‌های خود را به عمق‌های بیشتری از خاک رشد می‌دهند. به همین دلیل، بافت خاک پسته نباید سنگین باشد و جلوی رشد ریشه را گیرد.

از سوی دیگر، خاک‌های سنگین، کم عمق و دارای لایه‌های سخت در عمق کم، باعث تجمع آب و ایجاد شرایط ماندابی در لایه‌های بالاتر بستر ریشه می‌شوند. این شرایط افزون بر خطر خفگی ریشه و پوسیدگی آن، رشد درخت پسته را محدود می‌کند.

آبیاری باغ پسته در فصل‌های گوناگون سال

در چهار فصل سال، باغ پسته با اهداف متفاوت نیاز به آبیاری با میزان آب و دور آبیاری متفاوتی دارد.

آبیاری باغ پسته در فصل بهار

بسته به آب‌وهوای منطقه و دسترسی به آب، معمولاً آبیاری درخت پسته در بهار بافاصله ۲۰ تا ۲۵ روز یک‌بار یا بیشتر انجام می‌شود. در مرحله افزایش اندازه دانه‌ها نیاز گیاه به آب بیشتر می‌شود.‌‌ پس از آن و هنگام سخت شدن پوست استخوانی که معمولاً در خــرداد مـاه رخ می‌دهد، آبیـاری کافی مانع تشکیل پسـته‌های زود خندان و در نهایت، موجب کاهش آلودگی مغز بـه  آفلاتوکسین پسته خواهد شد.

آبیاری باغ پسته در فصل تابستان

نیاز آبی پسته در گرمای تیر و مرداد افزایش پیدا می‌کنــد، بنابراین بهتر است در صورت امکان و بر اساس نوع خاك، دوره‌هــای آبياری را کوتاه‌تـر کنید. در بیشتر ارقام تجـاری پسته، آخرین آبیـاری پیش از برداشـت بسیار مهم است.

این آبیاری هم‌زمان با خنـدان‌شـدن و رسـیدگی کامـل میـوه (شـهریور مـاه) انجام می‌شود. بسته به زودرســی یــا دیررســی رقــم، آبیاری آخر در دیرترین حالت باید تا 10 روز پیش از برداشت محصول انجام شود.

دوره رشدی گیاه	زمان آبیاری در سال	نتیجه آبیاری کافی
گلدهـی	فروردیـن	جلوگیری از سقط جنین و پوکی
زمان تشکیل میـوه و پـس از گرده‌افشـانی	اواخـر فروردیـن	افزایـش تعـداد دانـه در درخـت
پـر شـدن مغـز	تیـر	کاهش درصد پوکی
رشـد مغـز	مرداد	خندانـی میـوه
رسیدگی میوه	اوایل شهریور	کاهــش درصد نیم‌مغــزی

 

آبیاری باغ پسته در فصل پاییز

در مناطقی با میزان کمتر شوری آب و خاک می‌توان در فصل پاییز نسبت به خاموشی چاه‌ها و توقف آبیاری باغ پسته اقدام کرد. در جدول زیر، توصیه پژوهشکده پسته کشور درباره آبیاری پاییزه باغ پسته بر اساس یک دوره بسیار طولانی تحقیقات (حدود ۲۰ ساله) آمده است.

آبیاری باغ پسته در فصل زمستان

اصلی‌ترین هدف آبیاری باغ پسته در زمستان، آبشویی نمک‌هــای انباشته‌شده در خاک در طول فصـل و جلوگیری از عوارض شوری بر درختان و محصول است. شما می‌تـوانید با نمونه‌برداری و بررسی وضعیت خاک در پاییز، درباره ضرورت انجام یا عدم نیاز به آبشویی زمستانه تصمیم‌ بگیرید.

چند نکته‌ مهم درباره‌ آبیاری پسته

• از آبیاری سنگین باغ پسته در اردیبهشت ماه و زمان گلدهی به‌ویژه در باغ‌های دارای خاک‌ سنگین خودداری کنید.
• حتی اگر باغتان نیاز به آبشویی در زمستان ندارد، چون چالکود را نیز در این فصل حفر و پر از کود می‌کنید، توصیه می‌شود در زمستان پـس از پرکـردن چالکودهـا دست‌کم یـک نوبـت آبیـاری انجام دهید.
• تغییر دور آبیاری و میزان آب بدون مشورت با کارشناسان می‌تواند به محصول و باغ آسیب بزند. بنابراین از جابجایی محل قطره‌چکان‌ها در سیستم آبیاری قطره‌ای و همچنین کم و زیاد کردن حجم آب ورودی به جوی‌ها در روش غرقابی بپرهیزید.

سؤالات متداول

درخت پسته چقدر آب می‌خواهد؟

میزان آب مورد نیاز درخت پسته با توجه به سن، مرحله رشدی گیاه، رقم‌های پایه و پیوندک، شرایط آب‌وهوایی منطقه و عوامل دیگر متفاوت است اما در حالت کلی، باغ پسته از نهال تا درخت بارور، هر سال به 3500 تــا 9000 مترمکعب در هکتار آب نیاز دارد.

بهترین روش آبیاری درخت پسته چیست؟

روش آبیاری با توجه به نیاز آبی گیاه، وضعیت رشدی و سلامتی آن و شرایط محیطی و همچنین امکانات در دسترس مشخص می‌شود. برای افزایش بازده آبیاری و کاهش مصرف آب، روش‌های جدیدتر مانند آبیاری قطره‌ای سطحی یا زیرسطحی می‌توانند گزینه بهتری باشند. اما پیش از انتخاب این روش‌ها باید معایبشان را هم در نظر گرفت.

آیا باغ پسته در پاییز نیاز به آبیاری دارد؟

آبیاری پاییزه باغ پسته، با دور آبیاری و شوری آب و خاک ارتباط دارد. اگر آب و خاک خیلی شور نباشد و دور آبیاری هم تا 50 روز باشد می‌توان در آذر و دی آبیاری را قطع کرد. ولی اگر فاصله آبیاری‌ها در طول سال زیاد باشد (بیش از 60 روز)، چه آب و خاک شور باشد و چه نباشد، در پاییز هم باید باغ را آبیاری کرد.

نتیجه‌گیری

پسته گیاهی مقاوم به خشکی است. عملکرد باغ‌های پسته ایران در هر هکتار، نسبت به کشورهایی مانند آمریکا، ترکیه و ایتالیا بسیار کم است. این عملکرد پایین دلایل مختلفی دارد و کم‌آبی و کیفیت نامناسب آب آبیاری یکی از مهم‌ترین آن‌ها است. بخشی از مشکلات را می‌توان با مدیریت بهینه باغ، استفاده از روش‌های مناسب آبیاری و تنظیم دور آبیاری جبران کرد. بااینکه اصلاح سامانه‌های آبیاری امکان توزیع مناسب‌‌تر آب و دسترسی بهتر به آن را فراهم می‌کند، برای تعیین روش آبیاری، تنظیم برنامه زمانی آن و میزان آبیاری باید به نیاز باغ و شرایط منطقه نیز توجه داشت.

منابع:

• وب سایت researchgate.net